Het boeddhisme is een welbekende religieusfilosofische stroming die veel mensen beoefenen en waar veel mensen baat bij hebben. Maar ook mensen die niet direct opgegroeid zijn in een boeddhistische omgeving kunnen veel lering trekken uit de lessen van de Boeddha en de moderne boeddhistische filosofen. Het boeddhisme is dan ook een praktische filosofie – een filosofie die mensen helpt om het leven optimaal te leven. Het gaat hierbij niet om de theorie, maar over het leven in de realiteit met alle problemen en twijfels die daarbij naar boven komen.
Deze “boeddhistische leeslijst” is opgesteld om een overzicht te geven van de belangrijkste boeddhistische boeken. (Net als onze originele leeslijst over het stoïcisme.) Als je namelijk het boeddhisme of een praktische filosofie wilt leren kennen en er van gebruik wil maken dan is de eerste stap een stukje studie, en daar helpen wij graag bij!
Boeddhisme in het kort
Het boeddhisme is een religieusfilosofische stroming origineel opgericht door Gautama Boeddha in het oude India. Door de eeuwen heen is zijn gedachtegoed verspreid door (voornamelijk) Azië, en specifiek in China. In India wordt het momenteel slechts door een klein gedeelte van de bevolking beoefend, maar over de hele wereld zijn er rond de 500 miljoen mensen die het pad van de Boeddha volgen.
Wat centraal staat in het boeddhisme is het menselijk lijden. Het originele verhaal van Boeddha is dat hij als prins werd geboren in een koninklijk paleis. Hij groeide op in een gesloten omgeving, met daarin geen contact met de buitenwereld – hij leefde als het ware in een bubbel. Elke wens werd in vervulling gebracht, en luxe was alom; maar gelukkig was Boeddha niet.
Op een bepaalde dag lukte het hem om het paleis te verlaten en zag hij voor het eerst hoe de gemiddelde persoon leefde. Hij zag oude mensen, zieke mensen, dode mensen – kortom het dagelijkse lijden van mensen. Ook kwam hij een asceet tegen, iemand die niks had, maar wel enorm gelukkig was. Hierop besloot hij om het paleis te verlaten, zelf ook het ascetisme te gaan volgen, en verlossing vanuit het menselijk lijden te zoeken.
Door de jaren heen ontwikkelde Boeddha als asceet inzicht in het menselijk lijden, of het ‘onvolmaakte leven’, de oorzaken daarvan en hoe mensen hieraan zouden kunnen ontsnappen. Een belangrijk onderdeel hierin is het concept van wedergeboorte, wat centraal staat in het boeddhisme.
De cyclus van lijden en wedergeboorte
Wat wij verlangen, denken, en voelen – en specifiek de negatieve emoties hierbij – ontstaat omdat we de werkelijkheid niet goed begrijpen. We willen steeds iets nieuws, beters, groters, of luxueuzers hebben. Het idee hierachter is dat het ons leven zal verbeteren (of zelfs zal volmaken!), maar bij elke wens die we vervullen blijven en voelen we ons hetzelfde. Voor elke wens die vervuld wordt komt er een nieuwe in de plaats – het is een nooit eindigende cyclus.
Als we blijven vasthouden aan deze verlangens en gedachtes, en als we de wil hebben om verder te willen voortbestaan, dan resulteert dat in het boeddhistische gedachtegoed in wedergeboorte. En wedergeboorte betekent een nieuwe cyclus van lijden en van een onvolmaakt leven. (Karma, de manier waarop we ons gedragen en wat voor acties we ondernemen, bepaalt de “vorm” waarin we wedergeboren worden.)
Het pad van de Boeddha is dan ook bedoeld om de cyclus van wedergeboorte en lijden te onderbreken. Dit pad, dat uit acht stappen bestaat, kan kort samengevat worden als volgt:
- Het juiste begrip en inzicht. De dood is het niet het einde, en de handelingen die we in dit leven ondernemen hebben consequenties voor de volgende cyclus. Er is een pad dat leidt naar de opheffing van lijden.
- De juiste gedachtes en intenties. Het opgeven van het normale leven om het pad te volgen, het verzaken van materiële dingen. Liefdevol, welwillend, en met mededogen de wereld benaderen.
- Het juiste spreken. Niet liegen, geen harde woorden spreken, niet roddelen of onzin praten.
- Het juiste handelen. Niet iemand doden, aanvallen, niet nemen wat niet gegeven is, geen materiële verlangens volgen, en onthouden van seksuele impulsen.
- Juiste manier van levensonderhoud. Alleen bezitten wat essentieel is, geen handel in, of consumptie van, andere wezens, geen bedwelmende middelen toenemen, en – op zijn extreemst – alleen bedelen voor voedsel.
- De juiste inspanning. Het vermijden van slechte gedachtes ook al zijn ze nog niet opgekomen, het ontwikkelen van heilzame en goede gedachtes, en het uitoefenen van deze goede gedachtes als ze opgekomen zijn.
- De juiste mindfulness. Het ontwikkelen van bewustzijn over je lichaam, gevoelens, en geest, nooit “niet-bewust” zijn en dus altijd weloverwogen dingen doen.
- De juiste concentratie en meditatie. Het ontwikkelen van de vier jhānas, wat betekent: lichamelijke verlangens uit te schakelen, onheilzame gedachtes los te laten, bewustzijn over je gedachtes te creëren, en eenheid van geest te ontwikkelen.
Door dit pad te doorlopen kun je volgens het boeddhisme bevrijd worden uit de cyclus van wedergeboorte en lijden, net als de Boeddha zelf. Kijkend naar de bovenstaande stappen dan kun je ook zeker stellen dat het boeddhisme een praktische filosofie is, met een nadruk op het ontwikkelen van een goed leven en het juiste handelen.
De Boeddha moedigde zijn studenten overigens aan om dit pad zelf te ontdekken. Deze acht bovenstaande stappen zijn dan ook niet definitief, maar het is meer een suggestie. Iedereen moet uiteindelijk zijn eigen levensweg ontdekken. En één manier om daar natuurlijk mee te starten is door te studeren wat er al over het onderwerp geschreven is. Hiermee kan de onderstaande boeddhistische leeslijst helpen.
Introductieboeken tot het Boeddhisme
Boeddhisme In Al Zijn Eenvoud van Steve Hage
Het begrijpen van een levensfilosofie kan best lastig zijn, vooral als het uit een cultuur en achtergrond komt die erg anders is dan die van jezelf. Veel introductieboeken blijven daarom ook vaag en onbegrijpelijk. Niet dit boek; Boeddhisme In Al Zijn Eenvoud is een simpel en goed introductieboek tot het boeddhisme. De nadruk ligt vooral op de filosofische kern van het boeddhisme, en niet zo zeer op de ‘regels’ en rituelen eromheen.
Als je dus ook één introductieboek kiest van deze lijst om het boeddhisme beter te begrijpen (en als je nog niet veel van het onderwerp af weet), dan is dit het boek dat je moet hebben.
De Essentie Van Het Boeddhisme van Thubten Chudron
Een tweede keuze voor een introductieboek kan zijn De Essentie Van Het Boeddhisme. Het heeft een iets andere opzet dan de andere introductieboeken, omdat het vooral veel gestelde vragen behandelt. Zoals: Wat is karma? Wat is het boeddhistische pad? Wat is wedergeboorte? Et cetera.
Daarnaast heeft dit introductieboek ook een tikkeltje meer een religieus trekje en gaat het aan de hand van de vragen vooral in op boeddhistische concepten. Voor iemand die nieuw is bij het boeddhisme is dit dus wellicht een goed tweede introductieboek (na het bovenstaande boek) om zo iets meer van de achterliggende concepten en ideeën te begrijpen. Als eerste kennismaking tot het boeddhisme is het wellicht wat minder geschikt.
‘Boeddhisme voor Dummies? Op deze lijst, echt waar?’ hoor ik je denken. En tja, normaal gesproken zijn de ‘voor Dummies’ boeken misschien niet de boeken die je uitgebreid ten toon wilt stellen in je boekenkast. Toch bieden deze introductieboeken vaak wel een no-nonsense introductie tot bepaalde onderwerpen.
Dat is bij deze versie over het boeddhisme niet anders. Dus mocht je een gemakkelijke, simpel te begrijpen introductie tot het boeddhisme willen hebben dan is dit ook een goede optie. Natuurlijk als je al wat meer over het boeddhisme afweet dan is dit boek geen goede, maar voor de nieuwkomer? Waarom niet?
Primaire werken
Aldus sprak de Boeddha is een selectie uit de boeddhistische Pali-canon, de enige overgebleven vroeg-boeddhistische tekst die nog bestaat. De gehele canon is van enorme omvang en is vaak ook nog moeilijk doorgrondbaar.
In dit boek is een selectie van de belangrijkste passages uit de Pali-canon opgenomen die het leven en de leer van de Boeddha beschrijven. Hierbij kom je meteen ook meer te weten over de belangrijkste boeddhistische ideeën. Hoewel het dus maar een klein gedeelte van de hele canon opneemt, vormt het wel de essentie van de boeddhistische leer – zie het dan ook meer als “boeddhistische bijbel” in klein formaat.
Het woord Dhammapada kan vertaald worden als ‘het pad van de waarheid’, en is een collectie van verschillende uitspraken en wijsheden van de Boeddha. Het is dan ook één van de belangrijkste, al dan niet het belangrijkste werk van de boeddhistische leer.
Dit is een nieuw verschenen vertaling van de Dhammapada, en mocht je je dan ook willen verdiepen in de originele uitspraken van de Boeddha dan is het aan te raden deze vertaling te kiezen. Dit originele werk is overigens goed te lezen, want vaak werken de uitspraken op verschillende niveaus. Als je het nu leest begrijp je misschien één laag van de tekst, maar mocht je er in de toekomst naar blijven terug keren dan zul je steeds meer inzichten vergaren.
Moderne Boeddhistische filosofen en boeken
Stilte: Luisteren in een wereld van lawaai van Thich Nhat Hanh
Thich Nhat Hanh is een bekende Vietnamese boeddhistische monnik die gedurende zijn leven al veel verschillende boeddhistische werken schreef. Eén van de populairste is dit boek. In Stilte legt hij uit hoe we in deze drukke wereld innerlijke rust en stilte kunnen vinden. Het grote probleem is namelijk dat we eigenlijk nooit meer stil zijn – niet alleen zijn we constant in beweging, maar we denken ook non-stop na.
De enige manier om de geluiden van het leven te horen, en om harmonieuzer te leven, is door deze stilte op te zoeken. Na elk thema in het boek zijn er ook verschillende praktische tips hoe we deze stilte in praktijk kunnen brengen. Kortom, als je dus op zoek bent naar een modern boeddhistisch geïnspireerd boek dan is dit zeker een goede!
Zien wie je werkelijk bent van de Dalai Lama
Op deze lijst kan natuurlijk niet een boek van Tenzin Gyatso, de huidige Dalai Lama, ontbreken. In Zien wie je werkelijk bent legt hij uit hoe we de wereld en het leven met liefde kunnen benaderen. Dit vereist een stukje zelfbewustzijn en is iets wat we intern moeten vinden. Pas dan kunnen we de wereld met genegenheid zien en benaderen.
Zien Wie Je Werkelijk Bent is soms wel wat theoretisch, dus het is misschien niet het eerste boek op deze lijst dat je moet openslaan. Maar als je wilt ontdekken hoe de huidige Dalai Lama de wereld ziet dan kan het zeker aanbevolen worden.
In de voetsporen van de Boeddha van Thich Nhat Hahn
Een tweede boek van Thich Nhat Hahn op deze boeddhistische leeslijst. In dit boek neemt hij de lezer mee naar het leven van Boeddha. Dit doet hij vanuit de ogen van een kind dat de Boeddha ontmoet en die hem volgt. Op deze manier komt niet alleen de levensloop van Boeddha aan bod, maar worden ook de belangrijkste boeddhistische elementen uitgelegd en beschreven. Het is vlot geschreven, makkelijk te begrijpen, en een inspirerend verhaal.
Waarom boeddhisme werkt: De wetenschap en filosofie van meditatie en verlichting van Robert Wright
Een iets ander boek dan de anderen op deze lijst, maar Waarom Boeddhisme Werkt is een soort van ‘onderzoeksverslag’ van Robert Wright. Het idee achter dit boek is om te laten zien hoe bepaalde boeddhistische tradities en denkwijzen helpen bij menselijke ‘geestelijke mankementen.’ Voor een groot gedeelte is het boek gericht op meditatie en de positieve invloed daarvan.
Mocht je dus sceptisch tegenover bepaalde boeddhistische concepten staan, dan biedt dit boek een combinatie met de wetenschap: wat werkt empirisch gezien wel en niet?
Vorm is leegte, leegte is vorm van Thich Nhat Hahn
Vorm is leegte, leegte is vorm is een commentaar / begeleidend schrijven van Thich Nhat Hahn op één van de meest bekende soetra’s van het boeddhisme. Een soetra is een collectie van aforismen over één onderwerp, die samen een soort van bundel of handboek vormen. Dit boek beschrijft de hartsoetra die dus vooral ingaat op het concept van leegte.
Net als de anderen boeken van Thich Nhat Hahn is dit boek zeer toegankelijk, ondanks dat het gaat om een oude tekst die op zichzelf misschien moeilijk te doorgronden is. Maar met het commentaar en de praktische tips die Thich Nhat Hahn geeft wordt dit boek bruikbaar voor iedereen.
Verzoening van Thich Nhat Hanh
Als laatste boek van Thich Nhat Hanh op deze lijst (maar vrijwel elk boek van hem is de moeite waard!) is er Verzoening. Iedereen heeft in het leven vervelende of moeilijke dingen meegemaakt; we lopen allemaal trauma en emotionele schade op. Natuurlijk is dit voor de één erger dan voor de ander – maar iedereen kan werken aan zijn geestelijke gezondheid.
In Verzoening is dit dan ook het doel: door mindfulness toe te passen je geestelijke gezondheid te verbeteren en je ‘innerlijke kind’ te genezen. Net als zijn andere boeken, is deze ook heel praktisch en vlot geschreven, vol met anekdotes en voorbeelden die iedereen kunnen helpen.
De dingen die je alleen ziet als je er de tijd voor neemt van Haemin Sunim
Waarschijnlijk is dit boek je niet ontgaan de afgelopen jaren, want het bleek overal ter wereld enorm populair te zijn. Het is geschreven door een Koreaanse boeddhistische monnik, ook wel de ‘Twitter monnik’ genoemd vanwege zijn populaire account daar, en heeft als overkoepeld thema de rust weer te vinden in de moderne wereld.
Hierbij behandelt Sunim verschillende onderwerpen – van liefde, spiritualiteit, tot werk en levensdoelen. Verwacht overigens niet een compleet verhaal van A naar Z. De dingen die je alleen ziet als je er de tijd voor neemt is een collectie van korte reflecties.
Houden van dingen die niet perfect zijn van Haemin Sunim
Dit is een opvolger van Sunim’s eerste boek, en ook in deze editie schrijft hij in korte reflecties over verschillende onderwerpen. Ditmaal staat voornamelijk imperfectie centraal: niemand is 100% perfect maar dit betekent niet dat we niet vriendelijk, vergevingsgezind, en liefdevol kunnen zijn. Allereerst tegenover onszelf, maar daarna ook tegenover anderen.
Gelukkig leven van Matthieu Ricard
Hoewel dit boek slecht verkrijgbaar is, leek het toch een goed idee om ook een boek van Matthieu Ricard te vermelden. Ricard is een Franse boeddhistische monnik en schreef al verschillende toegankelijke boeken voor de Westerse markt.
In Gelukkig leven beschrijft hij hoe onze emoties vaak het grootste obstakel zijn voor een gelukkig leven voor onszelf en voor anderen. Als wij nors en chagrijnig de wereld door gaan dan brengt dat bijvoorbeeld niet alleen negatieve invloed op onszelf, maar ook op anderen. Een eerste stap naar een gelukkig leven is dan ook om onze onbeheerste emoties in te perken.
Aangezien dit boek niet meer gemakkelijk te verkrijgen is, is een alternatief misschien het recent verschenen Het No-nonsense Meditatieboek waaraan hij meewerkte.
Zen en de kunst van het motoronderhoud van Robert Persig
Een lijst met boeddhistisch geïnspireerde boeken zou natuurlijk niet compleet zijn zonder Zen en de kunst van het motoronderhoud. Het is een enorm populaire roman die een persoonlijke filosofische zoektocht beschrijft – hoe we beter kunnen leven door o.a. meer bewustzijn en mindfulness te ontwikkelen.
Mocht je liever iets minder zwaars willen lezen, of een goed uitgewerkte roman willen bekijken (die tegelijkertijd zen en het boeddhisme behandelt), dan is dit het juiste boek!
Nog andere aanbevelingen?
De bovenstaande boeddhistische leeslijst bevat meer dan vijftien boeken over het boeddhisme. Natuurlijk is dit geen uitputtende lijst, maar het kan zeker een goede start vormen voor mensen die nieuw zijn met het boeddhisme (of mensen die iets meer verdieping zoeken).
Er zijn er verschillende manieren om te beginnen met deze boeken. Je kunt er voor kiezen om eerst de primaire teksten te lezen (zoals Aldus Sprak de Boeddha), of eerst te beginnen met een introductieboek (zoals Boeddhisme in al zijn eenvoud).
Als laatste is het ook geen slecht idee om eerst te starten met een modern boeddhistisch werk – dit vormt wellicht een gemakkelijkere introductie (neem bijvoorbeeld In de voetsporen van de Boeddha, Stilte, of Zen en de kunst van het motoronderhoud). Daarnaast zijn de twee boeken van Haemin Sunim (De dingen die je alleen ziet als je er de tijd voor neemt & Houden van dingen die niet perfect zijn) ook goed om mee te beginnen, aangezien het makkelijk te begrijpen, korte reflecties zijn.
Wat je dan ook besluit om te gaan lezen hopen wij dat de bovenstaande boeddhistische leeslijst informatief is, en aanspoort om de boeddhistische praktische filosofie verder te bestuderen.
Mochten er naar jouw mening nog boeken in de bovenstaande lijst missen dan horen wij dat graag in een reactie!
Voor andere boekentips bekijk ook onze aanbevelingen voor het stoïcisme, taoïsme, of algemene praktische filosofieboeken.