Epictetus is één van de drie bekende stoïcijnse filosofen uit de Jonge Stoa. Hij werd geboren als slaaf en werkte voor een groot gedeelte van zijn leven in het huishouden van een belangrijke bestuurder onder keizer Nero. ‘Epictetus’ is dan ook geen echte naam, in het Grieks vertaalt het simpelweg naar ‘verworven’ of ‘verkregen’.
Hoewel Epictetus een slaaf was, gaf zijn meester hem wel toestemming om filosofie te studeren onder Musonius Rufus, een andere bekende stoïcijn. En na de dood van keizer Nero schonk de meester van Epictetus hem zelfs zijn vrijheid. Hierop stichtte Epictetus zijn eigen filosofische school op. Eerst in Rome, maar later werd hij gedwongen om te verhuizen naar Nikopolis in noordwest Griekenland.
(Voor meer informatie over Epictetus en zijn filosofie bekijk onze uitgebreidere biografie.)
We mogen van geluk spreken dat Epictetus’ filosofie bewaard is gebleven door de eeuwen heen, aangezien hij zelf nooit een woord op papier zette. Arrianus, een bekende student van Epictetus, gebruikte zijn studienotities van Epictetus’ colleges om zijn filosofie op te schrijven. Tegenwoordig kunnen we deze nog steeds lezen. Allereerst zijn er De Colleges van Epictetus, een zeer uitgebreide beschrijving van zijn filosofie direct uit het klaslokaal. Daarnaast is er de Encheiridion (letterlijk: ‘handleiding’ of ‘handboekje’), een korte samenvatting van de kern van Epictetus’ filosofie.
Hieronder een selectie van de beste Epictetus citaten. Al deze citaten komen uit De Verzamelde Werken van Epictetus (vertaald door Gerard Boter en Rob Brouwer), en het Zakboekje van Epictetus (vertaald door Hein van Dolen).
Selectie van Epictetus citaten:
Je moet niet verlangen dat de dingen gebeuren zoals jij wilt dat ze gebeuren, maar je moet de dingen willen zoals ze gebeuren: dan zal je levensweg gelukkig zijn.
Wat is nu aan mij, en wat niet? Wat ligt er wel in mijn macht en wat niet? Ik moet sterven, maar moet ik daar ook om jammeren? Ik moet de gevangenis in, maar moet ik daar ook om huilen? Er wordt me verbanning aangezegd; wat let me om lachend, goed gehumeurd en kalm te vertrekken?
Al wat bestaat is in twee categorieën te verdelen: de ene valt binnen ons bereik, de andere niet. Zaken als opvattingen en neiging, verlangens, en afkeer, kortom alles waarin wij een actieve rol hebben, vallen erbinnen, maar ons lichaam, bezit, reputatie en positie – dus alles wat niet ons eigen werk is – vallen erbuiten. De eerste groep is van nature vrij en wordt door niets of niemand gehinderd of aan banden gelegd; maar wat buiten ons bereik valt, bezit geen eigen kracht, is slaafs, belemmerd en steeds van andere afhankelijk.
Niemand lijdt een nederlaag door toedoen van anderen.
Een serieus man is onoverwinnelijk: hij doet namelijk aan geen enkel gevecht mee waarin hij niet de sterkste is. Dit is de enige strijd die hij aangaat: de strijd over wat binnen zijn morele keuze valt. Daarin moet hij wel onoverwinnelijk zijn.
Als je niet driftig wilt zijn, geef dan geen voedsel aan die drift, zet die niets voor waardoor hij kan groeien. Bezweer meteen de eerste aanval en tel de dagen waarop je niet driftig bent geworden. Op de eerste dag wordt die gewoonte immers al verzwakt, om vervolgens geheel te verdwijnen.
Wie helemaal geen filosofische scholing gehad heeft, geeft anderen de schuld van de fouten die hij zelf maakt. Wie al enige scholing heeft gehad, geeft zichzelf de schuld. Wie volledig geschoold is, geeft noch een ander noch zichzelf de schuld.
Niet de dingen zelf maken de mensen van streek, maar hun denkbeelden erover. Zo is de dood op zich helemaal niet verschrikkelijk maar het is onze voorstelling van de dood die ons bang maakt: we verwachten iets ergs en dus is het erg. Daarom moeten we telkens wanneer we gedwarsboomd, verontrust of gekwetst worden, nooit anderen daarvan de schuld geven maar alleen onszelf, dat wil zeggen: onze opvattingen erover.
We moeten zo goed mogelijk doen wat in onze macht ligt, en voor de rest met de omstandigheden omgaan zoals ze nu eenmaal zijn.
Filosofie kan niet beloven een mens aan enig uitwendig goed te helpen. Deed ze dat wel, dan zou ze iets op zich nemen wat niet tot haar materie behoort. Want zoals hout het materiaal van een timmerman is, en brons dat van een schepper van bronzen sculpturen, zo is het materiaal van de levenskunst iemands eigen leven.
Waar ik ook heen ga, daar zal ik gelukkig zijn; immers, ook hier was ik niet gelukkig door de plaats waar ik woonde, maar door mijn overtuigingen, en die kan ik meenemen. Want niemand kan die van me afnemen: dat is het enige wat echt van mij en onvervreemdbaar is, en ik ben tevreden als ik die heb, waar ik ook ben en wat ik ook doe.
Er is maar één weg die naar vrijheid leidt: neerzien op wat niet in onze macht ligt.
Vergeet niet dat je een toneelspeler bent in een stuk waarvan de schrijver de plot heeft bedacht. Hij bepaalt de lange of korte duur van je optreden en als hij wil dat je een arme sloeber speelt, heb jij maar te zorgen dat je zo’n figuur met verve uitbeeldt. Wat de rol ook is, een mankepoot, magistraat of burgerman – het is jouw enige taak om daar een fraaie creatie van te maken. De bezetting bepaalt een ander.
Wanneer ik zie dat een mens angstig is, vraag ik me af: wat wil hij eigenlijk? Dat moet iets zijn wat buiten zijn macht ligt, anders zou hij niet angstig zijn. Om die reden is een zanger die zichzelf op de citer begeleidt beslist niet angstig als hij alleen voor zichzelf iets zingt, maar wel als hij zich in een theater begeeft, zelfs als hij een prachtige stem heeft en mooi citer speelt. Hij wil namelijk niet alleen fraai zingen, maar hij is ook op applaus uit, en daarover heeft hij geen zeggenschap.
Niemand die zichzelf niet in de hand heeft, is vrij.
Voor andere stoïcijnse uitspraken zie ook de citaten van Marcus Aurelius, Zeno van Citium, Musonius Rufus en Seneca.
Bedankt voor de citaten van Epictetus. Ze staan op mijn nachtkastje.
De citaten maken mij “wakker” en geven mij innerlijke rust.
Dank u vel.
De citaten geven mij innerlijke rust.
Dank u hiervoor
onze planeet gaat naar de verdommenis, omdat de leiders nooit notitie hebben genomen van de Stoïcijnen zoals Marcus Aurelius, Seneca en Epictetus.
Erger nog, zich ertegen hebben afgezet.