Foto van een hand die een brandend sterretje (vuurwerk) vasthoudt.
Uncategorized

Goede Voornemens: Een Stoïcijns Perspectief

Net als ieder jaar hebben veel mensen goede voornemens voor de aankomende tijd. Misschien zijn het dingen die we willen veranderen, die we willen doen of die we juist niet willen doen. Maar vaak slagen we er toch niet in om ons hier aan te houden door het jaar heen. Het klassieke voorbeeld is natuurlijk het sportschoolbezoek: in januari sluiten we een abonnement af en we gaan misschien een paar keer er naar toe. Maar hoe verder we het jaar in gaan, hoe leger de sportschool weer is.

Eigenlijk geldt dit natuurlijk voor elk goed voornemen dat we onszelf stellen. Het is gemakkelijk om iets aan jezelf te beloven en te hopen dat we ons dit jaar wél aan het voornemen gaan houden. ‘Dit jaar is alles anders!’ Maar toch, als we aan onze instelling niks veranderen, waarom zou het dit jaar dan anders zijn? We houden onszelf voor de gek.

Hoewel het goed en bewonderenswaardig is dat we proberen onszelf te verbeteren en dat we onszelf doelen stellen, moeten we hierover wel realistisch zijn. Niet alleen over de doelen op zich, maar ook in hoeverre we ons aan de goede voornemens gaan houden, of kunnen houden, dit jaar. En, misschien nog wel belangrijker, waarom moeten we überhaupt wachten tot het begin van het nieuwe jaar om doelen te stellen? Waarom kunnen we dit niet continu doen? Waarom stellen we dit uit?

Om ervoor te zorgen dat we niet alleen op geluk hoeven te vertrouwen met onze nieuwe goede voornemens – of het nu aan het begin van het jaar is of tussendoor – kunnen we wel wat hulp van de stoïcijnse filosofen gebruiken. Gelukkig zijn er een aantal handvatten die ons helpen met het stellen van goede voornemens.

Leef in het nu

“Laat de voorstelling van je leven als geheel je niet in de war maken. Herinner jezelf eraan dat het niet de toekomst is die je bezwaart en ook niet het verleden, maar altijd het heden. En dat schrompelt ineen als je het afgrenst, en je het redelijk denken duidelijk maakt dat het tekortschiet als het zich tegenover dat geïsoleerde ogenblik niet kan handhaven.”
Marcus Aurelius

Hoewel we het natuurlijk niet exact weten, ligt het voor de hand dat de stoïcijnse filosofen zelf geen goede voornemens stelden voor het beginnende jaar. Niet omdat zelfverbetering en het stellen van doelen geen nut hebben, maar wel omdat dit op ieder moment moet gebeuren en niet specifiek aan het begin van het jaar.

Dit is misschien semantisch en een klein verschil maar het is toch wel van belang om dit goed te beseffen. Waarom zouden we een jaar moeten wachten als we in februari een goede ingeving krijgen? Waar kunnen we het niet direct in de praktijk brengen?

Het antwoord is overduidelijk dat we het inderdaad direct kunnen implementeren. Dit zal iedereen beamen. Maar als je kijkt naar wat mensen nu echt doen, dan zul je zien dat we bewust of onbewust toch dingen uitstellen. Zeker als iets niet gemakkelijk is, is de verleiding groot om het uit te stellen naar de dag van morgen.

Neem bijvoorbeeld een persoon die wil stoppen met roken. Net voor middernacht op 31 december steekt hij zijn laatste sigaret op met als doel het aankomende jaar niet meer te roken. 1 januari gaat misschien nog gemakkelijk, maar hoe langer de maand duurt, hoe moeilijker het voor hem wordt. En stel dat het dan toch fout gaat later in januari en hij een sigaret rookt. Betekent dit dat het hele jaar verpest is, en dat we tot de volgende 31 december moeten wachten om het opnieuw te proberen?

Natuurlijk niet. Elke dag biedt ons weer een kans om onszelf te verbeteren ongeacht welke datum het is of welke tradities er aan vast hangen. Het enige wat telt is het nu en het heden.

Stel dan ook geen goede voornemens die als een enorm obstakel gezien kunnen worden. Een goed voornemen om elke dag van het jaar te sporten is gedoemd om te mislukken, maar een voornemen om in het heden, om vandaag, te sporten? Dat kunnen we zeker voor elkaar krijgen. Als we een groot doel opbreken in kleine stukjes waar we dagelijks aan kunnen werken is de kans veel groter dat we er ons ook aan kunnen houden.

Hoop is niet voldoende

“Tot wanneer zul je het nog uitstellen jezelf het beste waardig te achten en nooit te handelen in strijd met wat de rede van je verlangt? Het moment is nu gekomen om van jezelf te eisen dat je leeft als een volwassen man, als iemand die op de goede weg is. En alles wat je het beste vindt, moet voor jou een wet zijn die je niet mag overtreden. Als je met iets te maken krijgt wat moeite kost of wat prettig is of wat roem of roemloosheid met zich meebrengt, bedenk dan dat de wedstrijd nú plaatsvindt en dat de Olympische Spelen al beginnen, dat er geen uitstel meer mogelijk is, dat het van één nederlaag of moment van verslapping afhangt of je vorderingen bewaard blijven of verloren gaan.”
Epictetus

Dit is waar voor veel mensen de goede voornemens de mist in gaan, zoals we in de introductie al vermelden. Hoop en geluk zijn geen strategieën om iets voor elkaar te krijgen en we kunnen er niet van uit gaan dat dingen veranderen zonder dat we ervoor moeten werken.

Houd dan ook het bovenstaande citaat van Epictetus dichtbij: stel niet langer uit, hoop niet op een meevaller, maar eis het beste van jezelf en begin nu met de wedstrijd.

Alles wat moeilijk is, en goede goede voornemens zijn niet gemakkelijk, komt niet zomaar aanwaaien. We zullen de tijd moeten investeren, door moeten zetten, en ook zullen we regelmatig vastlopen. Maar dit is onderdeel van zelfverbetering en vooruitgang. Zo maken we stappen naar ons doel.

Stel de juiste voornemens

“Het geluk bestaat erin dat je jezelf een goed lot toewijst. En een goed lot is: een goede houding van de ziel, goede motieven, goede daden.”
Marcus Aurelius

Als een stoïcijn goede voornemens zou stellen dan zouden deze waarschijnlijk meer gericht zijn op het ontwikkelen van waarden, deugden, en karaktereigenschappen. Het gaat dus niet zo zeer om de handelingen en acties die we willen doen, maar meer om de waarden die we willen nastreven en de persoon die we willen zijn. Daar moeten onze goede voornemens op gericht zijn want al het andere vloeit daar uit voort.

Niet: ‘ik wil 10 kilo afvallen’, maar: ‘ik wil een gezond leven leiden’.

Niet: ‘ik wil deze specifieke cursus gaan volgen’, maar: ‘ik wil persoon zijn die zichzelf blijft ontwikkelen’.

En hoewel deze voornemens minder tastbaar zijn (minder ‘SMART‘ als het ware) zijn ze wel belangrijker: het gaat niet om het behalen van een willekeurig doel voor dit jaar, maar om het ontwikkelen van waarden en karaktereigenschappen die ons hele leven van belang zijn.

Bovendien bespaart ons dit ook de twee extremen van goede voornemens: 1) dat we ze behalen, en 2) dat we ze niet behalen.

In het eerste geval voelen we ons misschien heel goed, maar dit kan ook gemakkelijk omslaan in arrogantie. Maar als we onze goede voornemens richten op ons karakter en onze deugden zijn er altijd nog verbeteringen mogelijk – we zijn nooit klaar met onze zelfontwikkeling.

In het tweede geval voelen we ons slecht, misschien vinden we onszelf compleet waardeloos, maar dit hoeft bij deze goede voornemens niet. Zolang we ons best gedaan hebben en we kleine stapjes hebben gezet richting een groter doel zijn we niet waardeloos en is ons goede voornemen niet mislukt. Het enige wat telt is dat we progressie gemaakt hebben en dat we iets dichterbij ons ideaalbeeld gekomen zijn.

Op de lange termijn zullen voornemens gericht op waarden en karaktereigenschappen meer impact hebben dan voornemens gericht op hele specifieke doelen. Goede voornemens gericht op ons karakter en onze deugden zijn immers cumulatief en zullen elkaar versterken naarmate de jaren vorderen.

Wat er ook gebeurt: Amor fati

“Karakter vorm je zelf, taken krijg je van het lot.”
Seneca

Als laatste tip: bedenk wat aan ons is en wat niet aan ons is. Hoewel we in staat zijn om onze eigen voornemens te stellen weten we nooit wat we op ons pad tegenkomen. Misschien maken we plannen voor één ding, maar gebeurt er in ons leven iets heel anders. Misschien maken we een goed voornemen, maar blijkt achteraf dat we dit toch niet kunnen halen.

We kunnen dus wel werken aan het ontwikkelen van de juiste waarden en karaktereigenschappen, maar wat we in het leven moeten trotseren is onbekend. Daarom is misschien als belangrijkste stoïcijnse tip voor het maken van goede voornemens: amor fati.

Besef dat veel dingen zijn waar we geen invloed op hebben en die dus onvermijdelijk zijn. Dit kunnen we ons laten frustreren en het kan onze voornemens verzieken, we kunnen het stoïcijns verdragen, of we kunnen de situatie niet alleen accepteren maar ook omhelzen. Dit is wat Nietzsche amor fati, of liefde voor het lot, noemt. En als we onszelf dan ook één goed voornemen kunnen meegeven voor het aankomende jaar of de aankomende tijd dan is het dit. Geniet dus van wat het leven op je pad brengt en probeer te werken aan de juiste waarden en karaktereigenschappen die je daarin ondersteunen.


Hopelijk bieden deze stoïcijnse filosofische inzichten hulp bij het stellen van goede voornemens, of het nou gebeurt aan het begin van het jaar of tussendoor. Zijn er nog andere technieken of trucs die je toepast bij het stellen van je eigen goede voornemens? We horen het graag in een reactie!

Reacties (4)
  1. Riet schreef:

    Amor fati: vanaf nu wordt dit mijn lijfspreuk! Ik ga momenteel door een aartsmoeilijke tijd (ernstig zieke echtgenoot) en die woorden van Nietzsche lijken mij het juiste advies/houvast om de moed niet te verliezen en om mij te blijven inzetten. Dankjewel!

  2. De Nieuwe Stoa schreef:

    Beste Riet, fijn om te horen dat de woorden van Nietzsche je waarde bieden en enorm veel sterkte toegewenst in deze moeilijk tijd!

  3. Ramses schreef:

    Fijn artikel, goed geschreven. Dank je wel!

    Ik moet altijd lachen als ik mensen over hun goede voornemens hoor. Het inderdaad niets anders dan uitstelgedrag, terwijl men vergeet dat ze niet een doel maar een verandering van leefstijl nodig hebben. Daarom is praktische filosofie zoals het Stoïcisme zo’n verademing. De oude stoïcijnen snapten al dat filosofie een dagelijkse bezigheid is waarvan je geen pauze neemt. Zoals Zeno naar verluidt heeft gezegd: “Welzijn wordt bereikt in kleine stappen, maar is niet iets kleins.”

    In het licht van het stellen van juiste doelen kan ik het boek Elementaire gewoontes (Atomic Habits) van James Clear aanbevelen. Hij heeft het over zeer kleine gedragsveranderingen die langzaamaan leiden tot grote gevolgen.

  4. De Nieuwe Stoa schreef:

    Bedankt Ramses! Inderdaad een aanrader dat boek van James Clear, het ondersteunt duidelijk het feit dat we zijn ‘wat we herhaaldelijk doen.’ En dat is zeker ook iets wat we mee moeten nemen bij onze goede voornemens: geen hoge, nobele doelen, maar dingen waar we dagelijks een klein beetje aan kunnen werken. Het uiteindelijke resultaat zal op die manier des te beter zijn.

Geef een Reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met (*)