Het is een onderwerp dat vaak terugkomt bij het stoïcisme: de praktische kant. Hoe kun je jezelf nou ontwikkelen als stoïcijn? Welke oefeningen kun je gebruiken om je filosofie in de praktijk te brengen? Kortom: hoe word je nu echt stoïcijns? Er zijn natuurlijk verschillende manieren om het stoïcisme toe te passen in de praktijk. In het verleden hebben we al geschreven over de stoïcijnse oefeningen en stoïcijnse technieken zoals de driedeling van controle en het focussen op deugden.
In Handboek voor de Moderne Stoïcijn, een recent verschenen boek van Massimo Pigliucci (onder andere bekend van: Hoe Word je een Stoïcijn?) en Gregory Lopez, wordt verder ingegaan op de verschillende oefeningen die we kunnen toepassen. Het is als het ware een ‘werkboek’ voor het stoïcisme waar voor elke week van het jaar één oefening centraal staat. De auteurs omschrijven het als volgt in hun introductie:
“Er is een wezenlijk verschil tussen een levensfilosofie begrijpen, wat we kunnen doen door erover te lezen en erover na te denken, en die verinnerlijken, wat alleen te verwezenlijken is door herhaalde praktische toepassing.”
Hierin hebben ze natuurlijk volledig gelijk. De stoïcijnen waren voornamelijk gericht op de praktische kanten van hun filosofie, en vertelden hun studenten dat zonder oefening niets bereikt kon worden (neem bijvoorbeeld de colleges van Epictetus waar hij regelmatig dit punt herhaalt).
In Handboek voor de Moderne Stoïcijn geven de Pigliucci en Lopez dus voor elke week van het jaar een nieuwe stoïcijnse oefening. Het idee achter het doen van 52 verschillende oefeningen is om grote stappen te zetten, zodat we het stoïcisme niet alleen begrijpen maar ook “verinnerlijken”.
Het concept: Een wekelijkse oefening
Het boek is opgedeeld in drie verschillende secties die terugkomen op de drie verschillende aandachtsgebieden van het stoïcisme: het streven, het handelen, en het instemmen. Bij elke week staat een korte introductie met daarin een relevante stoïcijnse uitspraak en uitleg van de oefening van die week. Daarnaast is er elke week ook wat witruimte, of een tabel, waarin je je eigen conclusies of belevingen kunt invullen.
Het concept om voor elke week een oefening te hebben is natuurlijk goed. Toch krijg je als lezer wel regelmatig de impressie dat de auteurs moeite hadden om elke week op te vullen. Sommige oefeningen vallen erg in herhaling, en anderen bieden relatief weinig waarde. Op zich is dit niet gek: de stoïcijnse oefeningen zijn er niet in hele grote getale en het gaat meer om goede toepassing van enkele oefeningen en concepten dan om continu iets nieuws te doen. Kwaliteit gaat immers boven kwantiteit, en het is beter om één techniek uitstekend te beheersen dan honderd een klein beetje.
Daarentegen is het boek wel aan te raden als je iets meer handvatten wil hebben voor de stoïcijnse oefeningen of het doelbewust oefenen daarvan. (Zeker voor de ‘beginnende stoïcijn’ is een wekelijks plan dus ook niet verkeerd.) Aan de andere kant moet je je zeker niet verplicht voelen om stug aan het boek en de tijdslijn vast te houden. Wat uiteindelijk van belang is, is dat de oefeningen waarde voor jou persoonlijk hebben. Als dit niet zo is dan is het wellicht beter om naar de volgende oefening te gaan in plaats van je stug vast te klemmen op wat de auteurs in het boek schrijven.
Het voordeel van het doen van de verschillende oefeningen is natuurlijk wel dat je – aan het einde – je eigen collectie van waardevolle oefeningen kunt samenstellen. Hoewel dus niet elke oefening even veel waarde biedt, bouw je zelf zo wel een repertoire van stoïcijnse inzichten en technieken op. En daar gaat het uiteindelijk om!
De drie aandachtsgebieden
Zoals hierboven genoemd is het boek verdeeld in drie verschillende aandachtsgebieden: het streven, het handelen, en het instemmen. Deze verdeling is gebaseerd op een bekend citaat van Epictetus uit zijn Colleges:
“Er zijn drie gebieden waarop je je moet bekwamen om een volwaardig mens te worden. Het eerste is het gebied van het streven en het vermijden, om te voorkomen dat je niet bereikt waar je naar streeft en terechtkomt in wat je wilt vermijden. Het tweede gebied heeft betrekking op de impulsen en in het algemeen op plichten, om te zorgen dat je daarbij ordelijk, rationeel en niet zorgeloos te werk gaat. Het derde gebied is erop gericht dat je je niet laat misleiden en niet lukraak oordeelt, kortom het gaat over instemming.”
Oefeningen binnen het gebied van streven
Het eerste gedeelte van het boek bevat oefeningen die gericht zijn op het streven en het vermijden. Centraal hierin staan vragen zoals: Wat zijn goede doelen? Waarop moeten we ons richten? En wat moeten we juist vermijden? Binnen het aandachtsgebied van het streven en het vermijden gaat het veelal om emoties (hoe we daar mee om moeten gaan), en de waardeoordelen die we maken (het bestempelen van iets als ‘goed’ of ‘slecht’ bijvoorbeeld).
De oefeningen die terugkomen in dit eerste gedeelte van het boek zijn veelal welbekende stoïcijnse technieken zoals de tweedeling van controle, vrijwillig ongemak, de premeditatio malorum (negatieve visualisatie) en het in acht nemen van memento mori.
Maar gedurende andere weken komen ook minder bekende of beoefende technieken terug zoals het proberen te weerstaan van verleidingen, minimalisme toepassen, of de goede eigenschappen van anderen benoemen (zoals Marcus Aurelius aan het begin van zijn Persoonlijke Notities doet).
Oefeningen binnen het gebied van handelen
Het tweede gedeelte van het boek bevat de oefeningen die gericht zijn op het handelen. Centraal hierin staan de acties die we ondernemen en de dingen die we doen. We kunnen immers wel controle hebben op ons ‘streven en vermijden’, maar we moeten er ook voor zorgen dat we vervolgens op de juiste manier handelen. Veelal gaat het hierbij om sociale handelingen, oftewel hoe we ons gedragen ten opzichte van andere mensen.
De oefeningen die terugkomen in dit tweede gedeelte zijn wellicht wat minder gangbaar dan in het eerste gedeelte. Zo is er een week waarin gespiegeld wordt met de wijze, en een week waarin een dagboek bijgehouden wordt. Andere oefeningen in dit gedeelte gaan over onze tijdsbesteding, het omzetten van moeilijkheden naar kansen, zelfrelativerende humor toepassen, of leren omgaan met frustrerende mensen.
Oefeningen binnen het gebied van instemmen
Het derde en laatste gedeelte van het boek gaat over oefeningen die gericht zijn op het instemmen. Van de drie gebieden is deze waarschijnlijk het meest ‘onpraktisch’ en tegelijkertijd het moeilijkst om toe te passen. Het gaat niet over het beheersen van onze emoties of onze handelingen, maar over hoe we moeten reageren op wat we in het leven tegenkomen. Wat voor persoon willen we eigenlijk zijn? Moeten we dit pad inslaan, of toch niet? En hoe gaan we om met diverse moeilijkheden die we tegenkomen in het leven?
In tegenstelling tot de eerste twee aandachtsgebieden is het derde dus wat holistischer. Zo zijn er oefeningen om om te gaan met pijn, je begeertes of verlangens te ontleden, woede of frustratie te analyseren, in ‘feitelijkheden’ te praten, en jezelf terugtrekken naar je innerlijke citadel.
Zie het laatste gedeelte van het boek dan ook meer als oefeningen voor de gevorderde stoïcijn. Gelukkig heeft de lezer op dat punt al 35 weken aan oefeningen doorstaan, en zal dus ook goed op weg zijn om het stoïcisme toe te passen en te verinnerlijken!
Hoewel het boek zeker niet perfect is en het af en toe in herhaling valt is het toch een goed ‘werkboek’ of naslagwerk voor de stoïcijnse oefeningen. Je kunt er dus zeker veel waarde uithalen, maar het vereist wel wat experimentatie en selectie van de oefeningen die je zelf van belang vindt. Al met al is het voor de beginnende stoïcijn zeker een aanrader, maar is het voor een ‘gevorderde’ misschien toch wat minder waardevol.
Interesse? Handboek Voor De Moderne Stoïcijn is onder andere verkrijgbaar bij Bol.com.
Heb je het zelf al gelezen? We zijn erg benieuwd naar jullie bevindingen. Welke oefeningen of aandachtsgebieden hadden het meest nut voor jou? Laat het ons weten in een reactie!