Hong Zicheng: De Marcus Aurelius van China?

Recent verscheen van ISVW Uitgevers een vertaling van de aforismen van Hong Zicheng gemaakt door Carlo Hover. Dit boek, genaamd Wortels van levenskunst, is de eerste directe Nederlandse vertaling van dit Chinese werk en heeft groot gedrukt op de achterkant staan: “Ontdek de Marcus Aurelius van China!”

Hoewel deze aforismen natuurlijk uit een totaal andere cultuur en tijdsperiode komen dan die van Marcus Aurelius, roept het wel de vraag op: is het vergelijkbaar? En zou iemand die inspiratie haalt uit de teksten van Marcus Aurelius ook de aforismen van Hong Zicheng kunnen waarderen?

(Noot: ISVW Uitgevers heeft een exemplaar van dit boek beschikbaar gesteld voor dit artikel.)

Wie was Hong Zicheng?

Wortels van levenskunst is zo rond 1590 opgesteld door Hong Zicheng; toch is er weinig bekend over wie hij was en wanneer dit werkt exact geschreven werd. Wel is duidelijk dat deze verzameling van zo’n 350 aforismen gebaseerd is op de belangrijkste filosofische tradities in China: het boeddhisme, taoïsme, en confucianisme (allen voorbeelden van praktische filosofieën).

De aforismen zelf zijn onder te verdelen in twee categorieën: het werkzame leven en de vrije tijd. Carlo Hover schrijft in zijn introductie dat de aforismen origineel bedoeld waren voor de klasse van bestuurders en ambtenaren die deze wijsheden dan zowel voor hun publieke als private leven konden gebruiken.

Wat wellicht een contrast is met aforismen uit de westerse traditie, is dat de aforismen uit deze bundel erg gestructureerd en gepolijst zijn. Niet alleen zijn er vaak ‘formele’ regelparen, maar ook semantisch gezien wordt er vaak in parallellen gewerkt (zie later in het artikel voor enkele voorbeelden).

Is het te vergelijken met Marcus Aurelius?

Om de vraag die we aan het begin van dit artikel stelden te beantwoorden: nee, deze aforismen zijn niet stoïcijns (en dat is ook niet verrassend), maar ook op andere punten slaat de vergelijking met Marcus Aurelius de plank mis.

Zo is dit een heel formeel werk waarbij duidelijk veel tijd besteed is aan het schrijven, herschrijven en polijsten van elke zin; bij Marcus Aurelius krijg je veel meer het gevoel dat het reflecties zijn die hij op dat moment had (vandaar dat er vaak ook verschillende variaties van dezelfde gedachten terugkomen in zijn persoonlijke notities). Verder is het natuurlijk ook zo dat dit werk vanaf het begin waarschijnlijk voor publicatie bedoeld was, terwijl Aurelius alleen voor zichzelf schreef.

Als laatste, en dit is misschien meer een probleem van culturele achtergrond, is het werk van Hong Zicheng ook veel moeilijker te doorgronden dan van Marcus Aurelius. Beiden schrijven in korte verzen of stukjes, maar voor lezers zonder een verdere achtergrond in oosterse filosofie zullen veel van deze aforismen minder betekenis hebben. Voor de gemiddelde westerse lezer is Marcus Aurelius dus makkelijker leesbaar- én begrijpbaarder dan Hong Zicheng.

Het werk van Zicheng heeft zijn wortels in het taoïsme, boeddhisme en confucianisme – en het is voor mensen die interesse hebben in die filosofische tradities dan ook een interessant boek. Maar, mocht je deze interesse niet hebben, dan zijn deze aforismen waarschijnlijk van minder toegevoegde waarde.

Waar gaan de aforismen over?

Dit alles gezegd hebbende staan veel van de aforismen wel vol met wijsheid (ook op het eerste gezicht), en is er ook vergelijking te vinden met westerse filosofische tradities. Hieronder enkele voorbeelden van de belangrijkste thema’s die steeds terugkomen in het werk.

Tegenspoed

Iemand die zichzelf spiritueel en moreel wil ontwikkelen zal ontberingen moeten doorstaan, en zichzelf op die manier transformeren. Een soortje van “het obstakel is de weg,” maar dan in de traditie van yin-yang.

'In voorspoed ligt de kiem voor schade aan het leven;
     dus, zit het mee – kijk dan uit!
Na verlies is er kans op omslag naar succes;
     dus, zit het tegen – houd dan vol!'

Deugden

Veel aforismen gaan over het ontwikkelen van een bepaalde morele deugdelijkheid. Dit is niet iets wat alleen geldt voor als je je onder het publiek begeeft, maar juist iets wat je altijd moet nastreven.

'Leef in het lage;
     leer daarna hoe gevaarlijk
     klimmen naar het hoge is.
Verblijf in het donkere;
     leer daarna hoe onthullend
     blootstaan aan het lichte is.
Bewaar de rust;
     leer daarna hoe overspannen
     drukke werkzaamheden zijn.
Behoud de stilte;
     leer daarna hoe onbezonnen
     loslippig geklets is.'

Genoeg

Een ander thema dat regelmatig terugkomt gaat over het tevreden zijn met genoeg. Hoe meer we voor iets moeten strijden, hoe onrustiger onze geest zal worden. Het gaat hierbij o.a. over het beheersen van emoties en verlangens die constant vragen naar iets nieuwers, duurders, of beters.

'Veel oppotten is veel verliezen;
     weet dus:
     rijk zijn is niet zo goed als
          zorgeloos arm zijn.
Hoog klimmen is snel vallen;
     weet dus:
     status hebben is niet zo goed als
          duurzaam vredig zijn.'

Intentie

Het is niet zozeer de handeling of het resultaat dat van belang is, maar de intentie die er achter zit (wat uiteindelijk van belang is voor de ‘karma’).

'Wie kwaad doet, maar bang is
     dat anderen het misschien te weten komen,
     bevindt zich in het kwade
     toch op de weg naar het goede.
Wie goed doet, maar bezorgd is
     of anderen het wel te weten komen,
     verblijft in het goede
     al in de wortel van het kwade.'

Karakter

Zicheng schrijft ook over het richten op oorzaken, of de wortels, van zaken. En één van de belangrijkste wortels bij de mens zelf is karakter – iets wat we als het fundament moeten beschouwen.

'Karakter is het fundament van je ondernemingen;
     waar het fundament niet stevig is geplaatst,
     staat het huis niet duurzaam.
Geest is de wortel van je nakomelingen;
     wanneer de wortel niet goed is geplant,
     groeien de takken niet welig.'

Conclusie

Uiteindelijk is de waarde van deze collectie van aforismen afhankelijk van je eigen insteek. Ben je geïnteresseerd in oosterse filosofie (boeddhisme, taoïsme, of confucianisme), dan zul je ongetwijfeld veel waarde in deze aforismen zien en dan kunnen we het boek ook zeker aanraden.

Als je daarentegen vooral ervaring hebt met westerse filosofische tradities (zoals het stoïcisme), dan is het boek minder snel aan te raden. Hoewel er overeenkomsten zijn tussen oosterse en westerse filosofie, zijn ze natuurlijk op totaal andere tradities gebaseerd. Voor de westerse lezer is oosterse filosofie dus vaak wat moeilijker te begrijpen en toe te passen. Helemaal als het gaat om aforismen – het is en blijven korte uitspraken zonder verdere uitleg van de intentie en betekenis.

Het bovenstaande advies doet overigens geen afbreuk aan het boek zelf; de editie, en de vertaling en introductie van Carlo Hover zijn en lijken van goede kwaliteit. Maar de vraag of het boek aan te raden, of toepasbaar is, is erg afhankelijk van je eigen achtergrond.

Interesse in het boek? Het is o.a. beschikbaar op bol.com.

---