Foto van een stenen pad door een weiland met een aantal bergen op de achtergrond.
Uncategorized

Praktische Filosofie: Wat is het? En hoe gebruik je het?

Het leven lijkt steeds sneller te worden. Alles moet in real-time gebeuren, iedereen moet overal en altijd bereikbaar zijn, en de momenten waarop we even niks hoeven te doen lijken steeds minder vaak voor te komen.

We ervaren stress. Van het forenzen, het vaststaan in de file of in overvolle treinen, tot onrealistische eisen op onze tijd en productiviteit op ons werk. En natuurlijk is er ook thuis altijd genoeg te doen. We kijken uit naar het weekend of de vakantie, en willen vaak niets lievers dan even bijkomen.

Kortom: stress, geen moment rust, geen tijd om over dingen na te denken. En dan bekruipt ons af en toe toch weer een benauwd gevoel. Zijn we wel op de juiste manier bezig? Is dit wat het leven is? Wat het kan zijn? Wat is er gebeurt met onze dromen, verlangens, en plannen? Zijn we eigenlijk wel gelukkig?

Met deze vragen kan de filosofie je helpen.

Als je echter nadenkt over filosofie dan roept dat vast geen positieve connotaties op. Stoffige, grote boeken, saaie colleges, theoretisch geneuzel; dat zijn waarschijnlijk de dingen waar je aan denkt. En, eerlijk is eerlijk, als je een filosofische cursus volgt of naar een filosofische professor luistert dan is de kans groot dat dit waarschijnlijk waar is.

Maar er is ook één tak van de filosofie die niet aan deze omschrijving voldoet. En dat zijn de praktische of toegepaste filosofieën.

Wat is praktische filosofie?

Bij een praktische filosofie gaat het niet om een theorie maar over het leven in de realiteit. Hoe kun je het beste omgaan met problemen? Met je eigen sterfelijkheid? Wat is belangrijk in het leven, en wat niet? Waarop moet je je richten, en waarop niet? Wat zorgt voor geluk? Hoe kun je omgaan met verdriet, angst, woede, en andere emoties?

Dit zijn hele toegepaste en praktische vragen. Het zijn vragen waar iedereen wel eens bij stil staat, en waar we af en toe wat hulp van buitenaf voor nodig hebben. De praktische filosofische stromingen proberen hier dan ook antwoord op te geven.

Het studeren en toepassen van een praktische filosofie kan je helpen om kalmer en standvastiger in het leven te staan. Je wordt minder meegesleept met de waan van de dag, en meer bewust van wat echt belangrijk is voor jou en waar je je op wilt richten. Het biedt een stuk innerlijke rust waardoor je wijzer en doelbewuster het leven kunt trotseren.

Praktische filosofieën zijn niet nieuw; er zijn altijd al stromingen binnen de filosofie geweest die zich bezig houden met de praktijk. Neem bijvoorbeeld ethiek, de tak van de filosofie die gaat over het juiste handelen. Dit is gericht op de praktijk: hoe kunnen we het beste op een situatie reageren, en er voor zorgen dat we juiste manier handelen?

De praktische ondersteuning waarin filosofen aangeven hoe we moreel en ethisch juist kunnen handelen is dan ook een belangrijk onderdeel van de praktische filosofie. In de geschiedenis vind je dan ook veel stromingen die zich daar op richten. Je zou zelfs kunnen zeggen dat, in de oude filosofie, dit het ultieme doel was: hoe kun je het beste handelen, en hoe kun je het beste leven?

Voorbeelden van praktische filosofie

Hieronder een overzicht van praktische filosofieën die al jaar en dag beoefend worden, vanuit de Westerse wereld naar de Oosterse. Er zijn ook moderne filosofische stromingen die je als praktisch kunt beschouwen, maar het feit dat de onderstaande praktische filosofieën al duizenden jaren gebruikt worden laat hun waarde duidelijk zijn. Als iets de tand des tijds heeft doorstaan kunnen we aannemen dat het mensen hielp en dat het ze nog steeds kan helpen.

Al deze praktische filosofieën zijn verschillend. Sommigen zijn meer religieus van aard, anderen zijn enkel persoonlijk en praktisch. Sommigen ontstonden in de Oosterse wereld, anderen in het Westen. Maar ze hebben allemaal één ding gemeen: ze proberen mensen te helpen met hun problemen, uit te leggen hoe je een “goed mens” kunt zijn, en hoe je een gelukkig en volmaakt leven bereikt.

Neem dus inspiratie van allen, maar kies degene die het beste bij je past. Hierbij hoef je je natuurlijk niet te beperken tot één stroom. Zoals Seneca aangaf dat hij zich niet schaamde om een slechte schrijver te citeren als de uitspraak goed was, zo kunnen wij ook goede ideeën oppikken van verschillende praktische filosofieën ook al zijn we het niet met alles eens.

(Voor de toepassing van praktische filosofie zie laatste hoofdstuk van dit artikel.)

Het Stoïcisme

Wat is het?

Het stoïcisme is een filosofie stroming opgericht in het oude Griekenland en Romeinse Rijk. De stoïcijnen waren een diverse groep – van keizer Marcus Aurelius, staatsman Seneca, tot aan slaaf Epictetus. Het is één van de filosofische stromingen die grote bekendheid had in de oude wereld, en ook nu nog steeds beoefend wordt. Sterker nog zelfs, het stoïcisme lijkt momenteel een wederopstand door te gaan.

Belangrijkste ideeën

Het uiteindelijke doel van het stoïcisme is het ontwikkelen van deugden, het zijn van een ‘goed’ mens, en het leven volgens “de natuur.” Het stoïcisme heeft verschillende praktische ideeën die deze doelen ondersteunen. Allereerst wordt duidelijk gemaakt dat iets vanuit zichzelf niet ‘goed’ of ‘slecht’ is, maar dat onze interpretatie van gebeurtenissen hier kleur aan geeft. Als je bijvoorbeeld ontslagen wordt, dan is dit niet van nature goed of slecht; we bestempelen het zelf als iets goeds of slechts. Je kunt er dus voor kiezen om het negatief in te zien, maar je kunt het ook positief bekijken.

Hiernaast is een belangrijk onderdeel van het stoïcisme het onderscheiden tussen zaken waar we wel invloed op hebben (bijvoorbeeld onze handelingen, of gedachtes) van de zaken waar we geen invloed op hebben (anderen, roem, macht, et cetera). Op het eerste moeten we ons richten, op het tweede niet.

Verder oefenen stoïcijnen mettegenslag (mentaal of, in een extremer geval, fysiek) om zo te leren om gaan met moeilijkheden. En de grootste tegenslag in het leven, de dood, hielden ze altijd dicht bij. Een herinnering aan memento mori helpt de stoïcijn om vandaag standvastiger en effectiever op te treden. Het geeft een zekere urgentie aan het leven zodat je meer geniet van wat je vandaag hebt en meemaakt, en niet uitstelt naar morgen.

Meer weten? Boeken over het stoïcisme

Op De Nieuwe Stoa hebben wij al veel geschreven over het stoïcisme. Voor meer informatie bekijk dan ook: ‘Wat is het stoïcisme?’, of de praktische oefeningen die de stoïcijnen gebruikten.

Het mooie aan de stoïcijnse filosofie (in contrast met enkele andere filosofieën hier beneden) is dat het eigenlijk helemaal niet veel studie vereist, en dat de bronmaterialen nog steeds heel leesbaar zijn. Daarom is het aan te raden om te beginnen met:

Voor meer suggesties zie ook onze stoïcijnse leeslijst.

Het Epicurisme

Wat is het?

Het epicurisme is onderdeel van de hedonistische filosofische school en is, zoals de naam vermoed, opgericht door Epicurus. Het doel van het epicurisme is om genot te maximaliseren in het leven en een zo plezierig mogelijk bestaan te leiden.

Belangrijkste ideeën

Hoewel het Epicurisme onderdeel is van het hedonisme, waarin plezier het hoogste goed is, is het toch een heel andere filosofie dan wat normaal gesproken onder het hedonisme verstaan wordt. Epicurus vond inderdaad dat genot het hoogste doel was, en dat dat nagestreefd moest worden. Echter was hij geen voorstander van een luxueus leven vol lichamelijk en geestelijk genot.

In tegenstelling juist: Epicurus was een voorstander van een simpel leven, proberen de wereld te begrijpen, en je verlangens te beperken. Met minder verlangens is het makkelijker om ze te vervullen en om genot te bereiken. Op deze manier kun je een kalmte van geest ontwikkelen, minder (of zelfs geen) angst of onzekerheid ervaren, en lichamelijke pijn te voorkomen. Hoe minder je namelijk hebt, hoe minder je kunt verliezen.

Je kunt het epicurisme dan ook omschrijven als hedonisme op de lange termijn, met een zekere duurzaamheid van genot en plezier.

Meer weten? Boeken over het epicurisme

De werken van Epicurus zijn nog steeds te lezen, en het is dus aan te raden om voor verdere studie daar naar te kijken. Ook zijn er een aantal moderne interpretaties en toelichtingen te vinden. Hieronder de twee favorieten van ons:

Het Cynisme

Wat is het?

Het cynisme is een beetje een vreemde eend in de bijt, en wordt tegenwoordig niet echt meer beoefend. Toch is het een goede praktische filosofie om naar te kijken juist door de absurde elementen die het heeft. Als basis probeert het cynisme mensen gelukkig te maken door al het materiële en culturele te verwerpen.

Belangrijkste ideeën

De levenswijze van een persoon is het belangrijkste onderdeel van het cynisme. De cynicus hoort deugdelijk te leven volgens de natuur. Wat houdt dit in? Allereerst een vorm van ascetisme: al het materiële en “onnatuurlijke” is niet van belang. Geld, macht, reputatie, roem – alles wat menselijk, en dus niet dierlijk is, moet worden verworpen.

Ten tweede moeten we alle culturele bagage, hoe we ons moeten gedragen volgens de geschreven en ongeschreven regels van deze tijd, ook naast ons neerleggen. Een cynicus moet een gevoel van schaamteloosheid ontwikkelen.

Dit betekent overigens niet dat de cynicus zich terug moest trekken uit de samenleving. Volgens het cynisme had de cynicus ook een soort van ‘waakfunctie’. Via dialogen en provocaties konden de cynici mensen wijzen op hun gebreken, tekortkomingen, en ondeugdelijke dingen die ze gedaan hebben.

Een goed voorbeeld van het uitbrengen van provocaties in de praktijk is Diogenes van Sinope, waarschijnlijk de bekendste cynicus. Zo ging hij in Athene, op het midden van de dag, op pad ging met een olielamp. Als mensen hem hierop vroegen wat hij aan het doen was, reageerde hij door te zeggen: “Ik ben slechts op zoek naar een eerlijk mens.”

Het verhaal gaat ook dat Alexander de Grote geïnteresseerd was om de filosoof te ontmoeten en ook werd blootgesteld aan de cynische provocaties. Op een zonnige dag vond Alexander Diogenes namelijk ontspannend in de zon, en vroeg hem of er iets was wat hij voor hem kon doen. Hierop antwoordde Diogenes, “Als ik alles kan krijgen, wil je dan een stap opzij doen, want je staat voor de zon”. In een tweede versie van het dialoog zei Alexander: “Als ik Alexander niet was, zou ik Diogenes willen zijn”. Waarop Diogenes reageerde: “Als ik Diogenes niet was, zou ik ook Diogenes willen zijn”.

(Beiden anekdotes komen uit Diogenes Laërtius – Leven en leer van beroemde filosofen)

Meer weten?

Er zijn geen complete boeken vanuit het cynisme overgebleven (in het Nederlands). Wel zijn er een aantal compilaties van cynische anekdotes en gezegdes, wat zeker een goede is om door te nemen om een betere impressie te krijgen van het cynisme. Zie onder andere deze bundel.

Het Taoïsme

Wat is het?

Het taoïsme is een Chinese filosofische en religieuze stroming. Vooral het filosofische element, over hoe te handelen in het leven, kan mensen uit een niet-Chinese context nog steeds helpen. Het heeft namelijk een sterk ethische oorsprong, en hoewel het in de loop van de tijd meer religieus lijkt te zijn geworden, kan er nog steeds veel waarde gehaald worden uit de ethische en praktische filosofie.

Belangrijkste ideeën

Het belangrijkste element in het taoïsme is de tao: een concept dat soms vertaald wordt als ‘de weg.’ Eigenlijk beschrijft het de natuurlijke orde van het universum en het leven die een individu intuïtief moet ontdekken als hij of zij wijsheid wil bereiken. Dit concept, en het begrijpen van het universum of het leven, kan niet worden beredeneerd. Alleen door je dagelijkse leven te leiden, en ervaring op te doen, kun je dichter bij het begrijpen van ‘de weg’ komen.

Dit klinkt verwarrend, en het is niet een gemakkelijk concept om te begrijpen zonder je er echt in te verdiepen. Waar het op neer komt is dat alles altijd in perfectie harmonie is, maar tegelijkertijd heel dynamisch is. Alles verandert en is in constante beweging, chaos wordt getransformeerd naar harmonie. In deze situatie kan het moeilijk zijn om juist te leven en juist te handelen. De tao, of de weg, gaat om de zoektocht, de reflecties, en de oefeningen om het leven te leren begrijpen en om een staat van verlichting te bereiken. Door je leven te leven, leer je het beter begrijpen.

Harmonie is een doel dat regelmatig terugkomt in het taoïsme. Een belangrijk onderdeel van de praktische filosofische kant is dan ook bedenken wanneer je wel moet handelen en wanneer je niet moet handelen. Wu wei wordt dit genoemd, wat letterlijk “niet-doen” betekent. Een taoïst begrijpt dat het universum in constante beweging is, en dat soms dingen negatief of nadelig kunnen uitpakken. Het leven geeft en het leven neemt. Door dit te beseffen hoef je niet tegen te stribbelen en kun je alsnog leven in harmonie met wat er gebeurt en waar het leven je heen leidt. Het doel is echter niet om mak alles te volgen, maar om te proberen evenwichtig te leven, en te beseffen dat soms niet-doen meer dan genoeg is.

Hiernaast zijn er nog een aantal andere centrale thema’s in het taoïsme: dat we natuurlijk en simpel moeten leven, “spontaan” als het ware, en dat we afstand moeten nemen van onze verlangens en wensen. De drie belangrijkste deugden uit het taoïsme zijn dan ook mededogen, gematigdheid, en nederigheid. Deze drie deugden worden ook wel de drie juwelen of drie schatten van het taoïsme genoemd.

Meer weten? Boeken over het taoïsme

Er zijn feitelijk drie belangrijke boeken die zijn overgebleven en nu centraal staan in het taoïsme:

Hiernaast zijn er ook een aantal moderne interpretaties die waardevol zijn (zeker voor de Westerse lezer), zoals:

Voor meer suggesties zie ook onze taoïstische leeslijst (met daarin 10+ boeken over het taoïsme).

Het Mohisme

Wat is het?

Het mohisme is een tweede filosofische stroming uit het oude China dat tegenwoordig niet meer beoefend wordt. Het werd ongeveer tegelijkertijd gebruikt als het taoïsme en het confucianisme. De oprichter was Mozi wat ‘meester Mo’ betekent, en het belangrijkste werk uit het mohisme heet ook de Mozi. Hoewel het origineel opgericht was als tegenhanger van het confucianisme verdween het mohisme tijdens de Han dynastie. Het is niet exact duidelijk waarom, maar er wordt verondersteld dat de rivaliserende filosofische scholen langzamerhand de belangrijkste gedachten van het mohisme over namen, en er dus geen noodzaak meer was voor een aparte school.

Belangrijkste ideeën

Hoewel dus veel van de ideeën uit het mohisme zijn overgenomen in de andere oud-Chinese filosofische stromingen, zijn er toch dingen die het uniek maakt. Allereerst is er de ‘algemene liefde’ wat feitelijk inhoud dat we rekening moeten houden met, en respect moeten hebben voor iedereen om ons heen. Niet alleen onze familie en vrienden, maar ook onbekenden. Naast respect is ook een vorm van wederkerigheid van belang: het onderhouden van goede sociale relaties en het helpen van anderen als ze zich in een benauwde situatie bevinden.

De mohisten volgen, net als veel van de andere Chinese filosofieën, de tao, of ‘de weg.’ Het doel voor de mohisten is echter dat de juiste weg gevolgd wordt niet alleen op persoonlijk niveau, maar ook op hogere niveaus, zoals die van de staat. Als je als individu voor een keuze staat, moet je jezelf dan ook afvragen in hoeverre je actie juist is niet alleen voor jezelf, maar ook voor anderen.

Veel van het advies uit het mohisme gaat meer over staatskunst en hoe het best leiding gegeven kan worden. De aanhangers van Mozi werden dan ook vaak ingehuurd door staten en heersers om advies te geven over de leiding van hun rijk. Daarom is een groot deel van hun leer ook daarop gericht: geen nepotisme, maar neem mensen aan die hun waarde bewijzen; offensieve aanvallen verspillen geld en zijn vaak moreel gezien niet juist; uitgaven moeten beperkt worden tot wat doelmatig is; bescheidenheid moet getoond worden met alles wat we doen, extravagantie is onjuist.

Als laatste waren de mohisten tegen het idee van een lot omdat dit mensen niet aanspoort om initiatief te nemen, en te proberen om de wereld te veranderen. Hierbij keken ze vooral naar de geschiedenis. Een bloeiperiode, een goede sociale orde, en een goed bestuur, waren altijd het gevolg van menselijke acties – momenten waarop de leiders zelf het initiatief namen om de wereld te verbeteren. Hun argument is dat ook dat als mensen het lot gaan volgen, ze dit initiatief niet meer willen nemen, en dat ze zich neerleggen bij hun huidige situatie en de status quo.

Meer weten?

Er is eigenlijk maar één belangrijk werk, en dat is het boek van Mozi zelf (hoewel het betwijfeld kan worden of hij het zelf geschreven heeft of niet). In het Nederlands is daar helaas geen beschikbare vertaling meer van, maar de Engelse is nog wel te koop.

De Advaita Vedānta

Wat is het?

De advaita vedānta is een oude religieusfilosofische stroming binnen het hindoeïsme. Letterlijk betekent het “niet-tweeheid” waarmee gerefereerd wordt naar de harmonie in de wereld: alles is één. Deze filosofische stroming is onderdeel van de Vedānta, wat één van de zes belangrijke scholen van de Indische filosofie is.

Voor veel mensen zijn de Indische filosofieën waarschijnlijk uitheems en moeilijk te begrijpen. Het is immers een compleet ander beeld en interpretatie van de wereld. Toch is het interessant om er iets meer van af te weten, ook al is het wellicht niet wat de gemiddelde Westerse mens zoekt in een praktische filosofie.

Belangrijkste ideeën

Allereerst is er dus het non-dualistische perspectief in de advaita vedānta: er zijn niet twee, maar slechts één – alles is in harmonie. Ik en jij, vrouw en man, goed en kwaad, gevoelens en gedachtes, dit alles zorgt voor een tweedeling wat spanning en conflict oplevert. Het proberen op te lossen van deze conflicten, en alles in harmonie te zien, leidt dan tot een “zuiver bewustzijn” waarin men kalm en gelukkig de wereld ervaart. Dit bewustzijn betekent dus alleen maar “zijn” en niet proberen om de wereld te tweedelen.

Een goed leven heeft volgens de advaita vedānta (net als andere Hindoeïstische beïnvloedde filosofieën) vier belangrijke doelen:

  • Dharma: de juiste manier om te leven voor elk individu, zowel richting zichzelf als richting de samenleving (leven volgens deugden als het ware). In een hele korte samenvatting zou je kunnen zeggen dat dit betekent dat je jezelf en je omgeving behandelt zoals je idealiter zelf ook behandeld zou willen worden.
  • Artha: de manier waarop je leeft, omvat zaken zoals rijkdom, carrière, vooruitgang, en welke activiteiten je ontplooit. Dit heeft niet per se een hedonistische insteek, maar elk mens heeft natuurlijk bepaalde wensen en genoegens die vervuld moeten worden voor een gelukkig en plezierig leven. Je kunt artha dan ook zien als het streven naar een gelukkig en plezierig leven door de activiteiten die we ondernemen.
  • Kama: de bevrediging van wensen en begeertes. Vaak heeft dit een sensuele betekenis waarin begeertes worden bevredigd die met de verschillende zintuigen ervaren worden. Voor veel mensen heeft dit waarschijnlijk een seksuele betekenis (als in: kamasutra), maar het kan ook gericht zijn op andere zintuiglijke genoten, zoals het waarderen van kunst, muziek, en natuur.
  • Moksha: het doel achter de doelen, de ultieme vrijheid en onbegrensdheid. In het hindoeïsme is er sprake van een cyclus van dood en wedergeboorte. Door te goed te leven, en goede karma te ontwikkelen, wordt de wedergeboorte in de volgende cyclus beïnvloed. De eerste stap om dit te bereiken is door een intens verlangen te ontwikkelen om vrij te zijn (ook van de cyclus van wedergeboorte), en door vragen te stellen over jezelf, het leven, geluk, en lijden. Door na te denken, door dingen in twijfel te trekken, en door je eigen pad te slaan, begin je het pad naar de ultieme vrijheid volgens de Advaita Vedānta.

Meer weten? Boeken over de Advaita Vedānta

Er zijn in het Nederlands een aantal introductieboeken gepubliceerd die ingaan op de advaita vedānta, zoals:

Hiernaast zijn de originele werken waarop de advaita vedānta rust ook nog te lezen, bijvoorbeeld:

Voorkant van het boek Op weg met de Bhagavad Gita.

Op weg met de Bhagavad Gita (volledige tekst)

Voorkant van het boek De Upanishads door Wim van de Laar.

De Upanishads (Oorspronkelijke brontekst hindoeïsme)

Het Confucianisme

Wat is het?

Het confucianisme is een ethisch-filosofische leer opgericht door Confucius, en heeft in de loop van de eeuwen veel invloed gehad op China en andere Oost-Aziatische landen. Een grote nadruk ligt bij het confucianisme op het promoten van sociale harmonie en de traditionele tradities en familiestructuur. Het heeft ook een sterk humanistische kant: de mens, ongeacht zijn standplaats in de samenleving, is van belang. En door je te richten op de juiste dingen en jezelf te onderwijzen kun je de juiste deugden ontwikkelen.

Belangrijkste ideeën

Als het gaat om praktische filosofie dan richt het confucianisme, net als het stoïcisme, zich voornamelijk op het ontwikkelen van deugden, en het zijn/worden van een goed mens. Natuurlijk verschillen het historisch gedachtegoed en de exacte deugden van deze twee filosofische stromingen, maar beiden zijn overtuigd dat mensen opgeleid, getraind, en gecoacht kunnen worden om fundamenteel goed te zijn en zich goed te gedragen.

Allereerst is bij het confucianisme de gulden regel van belang: “Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook de ander niet.” In het confucianisme wordt dit concept shu genoemd. Het is echter een breder begrip. Het gaat over wederkerigheid waarin mensen rekening met elkaar houden, zich empathisch opstellen, en proberen de wereld tot een betere plek te maken. Dit concept werkt zowel op het niveau van de familie (een kind moet gehoorzaam zijn aan zijn ouders, maar de ouders moeten het kind ook liefhebben en goed opvoeden) als op hogere niveaus, zoals tussen de staat en haar burgers.

Hiernaast richt het confucianisme zich ook op het ontwikkelen van bepaalde deugden. Er is een hele lijst aan deugden die belangrijk zijn in deze filosofische stromingen, van eerlijkheid, dapperheid, mildheid, tot aan loyaliteit. Maar misschien de vijf belangrijkste deugden zijn de volgende:

Rén: menselijkheid, welwillendheid, medelijden. Deze deugd komt terug op het concept van shu en de wederkerigheid. Het gaat over de relatie tussen twee personen, maar is tegelijkertijd meer dan dat. Het gaat er ook om dat je in al handelingen de juiste situatie bekijkt voor iedereen om je heen; je bent immers niet alleen en je moet je altruïstisch opstellen.

: rechtvaardigheid. Niet iets alleen uit eigen belang doen, maar kijken naar hoe dit anderen raakt, en hierop de juiste morele keuze maken. Het is tegelijkertijd het uitoefenen van een goede handeling, als de kennis en intuïtie om rechtvaardig te zijn en rechtvaardig te handelen.

: het juiste handelen. Dit betekent met fatsoen, met respect, en op het juiste moment. Eigenlijk alles wat we doen moeten we volgens deze deugd weloverwogen en hoffelijk doen. Niet spreken zonder na te denken wat je zegt. Niet een actie ondernemen zonder de gevolgen te overzien. Niet uit woede iemand beledigen of aan te vallen, maar altijd fatsoenlijk en hoffelijk reageren.

Zhì: kennis en moreel inzicht. Dit is het vermogen om in te zien wat juist is en wat niet. Hoe we moreel op situaties kunnen reageren, maar ook om te beoordelen of anderen moreel juist handelen of niet. Zeker met de belangrijke deugden van Rén en moeten we inzicht vergaren in wat juist is en wat niet, en deze deugd helpt daarbij.

Xìn: integriteit. Refereert naar het doen van wat je zegt, en het houden aan je woord. Volgens het confucianisme is dit van groot belang voor het creëren van een harmonieuze samenleving. Als mensen, of als de staat, zich immers niet aan hun woord houden, hoe kun je ze dan vertrouwen? Dit zorgt voor spanning, conflict, en dat werkt natuurlijk contra de harmonie. Xìn is dan ook cruciaal voor het opbouwen van relaties, en een “basis” moreel goed waar iedereen zich aan moet houden.

Meer weten? Boeken over het confucianisme

Het belangrijkste boek voor het confucianisme zijn waarschijnlijk De Gesprekken, een compilatie van de lessen en citaten van Confucius zelf. Een andere belangrijke invloed in het confucianisme was Mencius. Zijn uitspraken gelden als één van de belangrijkste boeken binnen het confucianisme.

Verder zijn er ook een aantal moderne boeken die het confucianisme beschrijven en vertalen naar moderne context zoals deze twee boeken hieronder:

Het Boeddhisme

Wat is het?

Het boeddhisme is een religieusfilosofische stroming opgericht door Gautama Boeddha in historisch India. Hoewel het in India momenteel door slechts een minderheid van de bevolking beoefend wordt, is het door de eeuwen heen wel verspreid door Azië – met name China. Momenteel zijn en grofweg 500 miljoen mensen over de hele wereld die Boeddha volgen.

Belangrijkste ideeën

Centraal in het boeddhisme staat het lijden van mensen. Het verhaal gaat dat Boeddha geboren was als een prins in een koninklijk paleis. Zijn vader voedde hem op in een gesloten omgeving waarin hij niet in contact mocht komen met de buitenwereld. Zo groeide hij op in luxe en zonder een enkele wens, maar hij was niet gelukkig. Op een dag lukte het hem echter om het paleis te verlaten en zag hij voor het eerst hoe de gewone mens leefde. Hij zag oude mensen, zieke mensen, dode mensen – kortom het dagelijkse lijden van mensen. Ook kwam hij een asceet tegen, iemand die niks had, maar wel enorm gelukkig was. Hierop besloot hij om het paleis te verlaten, zelf ook het ascetisme te volgen, en verlossing vanuit het lijden te zoeken.

Na een lange periode als asceet ontwikkelde hij het inzicht over het lijden (in brede context: een onvolmaakt leven), de oorzaken daarvan, en hoe mensen hieraan konden ontsnappen – zeker in de context van wedergeboorte, wat in het Boeddhisme een centrale rol speelt.

Onze verlangens, gedachtes, en negatieve emoties komen voort omdat we de werkelijkheid niet goed begrijpen. Neem bijvoorbeeld de constante drang om iets nieuws, beters, of groters te hebben. We denken dat dit ons leven beter maakt, of zelfs volmaakt, maar de vervulling van deze wensen lost niks op. Voor elke wens die we vervullen komt er een nieuwe in de plaats.

Als we vasthouden aan deze gedachtes en verlangens, en als we willen voortbestaan, dan resulteert dat in wedergeboorte en dus een nieuwe cyclus van lijden en van een onvolmaakt leven volgens het boeddhisme. (Karma, de manier waarop we ons gedragen en wat voor acties we ondernemen, bepaalt de “vorm” waarin we wedergeboren worden.)

Als we de cyclus van wedergeboorte en menselijk lijden willen doorbreken, dan moeten we volgens Boeddha het achtvoudige pad volgen:

  1. Het juiste begrip en inzicht. De dood is het niet het einde, en de handeling die we in dit leven ondernemen hebben consequenties voor de volgende cyclus. Er is een pad dat leidt naar de opheffing van lijden.
  2. De juiste gedachtes en intenties. Het opgegeven van het normale leven om het pad te volgen, het verzaken van materiële dingen. Liefdevol, welwillend, en met mededogen de wereld benaderen.
  3. Het juiste spreken. Niet liegen, geen harde woorden spreken, niet roddelen of onzin praten.
  4. Het juiste handelen. Niet iemand doden, aanvallen, niet nemen wat niet gegeven is, geen materiële verlangens volgen, en onthouden van seksueel gedrag.
  5. Juiste manier van levensonderhoud. Alleen bezitten wat essentieel is, geen handel in, of consumptie van, andere wezen, geen bedwelmende middelen toenemen, en – op zijn extreemst – alleen te bedelen voor voedsel.
  6. De juiste inspanning. Het vermijden van slechte gedachtes ook al zijn ze nog niet opgekomen, het ontwikkelen van heilzame en goede gedachtes, en het uitoefenen van deze goede gedachtes als ze opgekomen zijn.
  7. De juiste mindfulness. Het ontwikkelen van bewustzijn over je lichaam, gevoelens, en geest, nooit niet-bewust zijn en dus weloverwogen dingen te doen.
  8. De juiste concentratie en meditatie. Het ontwikkelen van de vier jhānas, wat betekent de lichamelijke verlangens uit te schakelen, onheilzame gedachtes los te laten, bewustzijn over je gedachtes te creëren, en eenheid van geest te ontwikkelen.

Als je dit pad doorloopt volgens het boeddhisme dat kun je bevrijdt worden, net als Boeddha zelf. De cyclus van wedergeboorte stopt en er komt er een einde aan je menselijk lijden. Overigens moedigde Boeddha zijn studenten aan om het pad zelf te ontdekken en niet deze acht stappen als definitief te zien. Het is een suggestie, maar uiteindelijk moet iedereen zijn eigen pad en levensweg ontdekken.

Meer weten? Boeken over het boeddhisme

Net zoals de hierboven genoemde praktische filosofieën valt er nog veel van het originele werk van het boeddhisme nog te lezen. Maar aangezien het soms verwarrend kan zijn om de originele boeken te lezen zonder een goede basis, is het aan te raden om te beginnen met een introductieboek tot het boeddhisme.

Als introductieboek zijn Boeddhisme is al zijn eenvoud en De essentie van het Boeddhisme goede aanraders. De originele boeddhistische teksten zijn in Nederlands thematisch vertaald in onder andere Aldus sprak de Boeddha, wat zeker een goede is om als tweede te lezen.

Hiernaast zijn er ook nog andere boeken die aan te raden zijn zoals:

Voor meer suggesties zie ook onze boeddhistische leeslijst (met daarin 15+ boeken over het boeddhisme).

Hoe gebruik je praktische filosofie in je eigen leven?

Dit is natuurlijk geen uitputtend overzicht van alle praktische filosofieën, maar het geeft wel de belangrijkste stromingen weer. Elke stroming richt zich op verschillende dingen: deugden, de weg, genot, verlichting, et cetera. Sommigen zijn meer religieus van aart, anderen zijn compleet atheïstisch. Sommigen praktische filosofieën richten zich op het bereiken van een goed leven na de dood, ander geloven niet in een leven na de dood.

Ze richten zich echter allemaal op het worden van een beter en volmaakt mens. Dit betekent je omgeving en de mensen om je heen beter te begrijpen en om er beter mee om te gaan. Om je te richten op de dingen die er toe doen, en niet in te geven aan bepaalde verlangens, gedachtes, of het najagen van materiële dingen.

Dit is natuurlijk veel informatie, dus hoe pas je het toe? Hoe nu verder?

Het beste is om je eigen pad te maken: Wat trekt je aan? Wat vind je handig in je eigen leven? Wat vind je belangrijk, en wat wil je toepassen?

Pak de beste elementen van de verschillende stromingen en ontwikkel je eigen visie op de praktische filosofie! Dat is immers de beste manier om te kijken wat voor jou persoonlijk werkt. En niemand kan die vraag voor je beantwoorden. Sommigen mensen halen inspiratie uit de standvastigheid van de stoïcijnen, anderen willen in hun leven de tao volgen, en weer anderen worden aangetrokken tot de werken van de Boeddha.

Bekijk dus de verschillende filosofische stromingen, lees een aantal praktische filosofische boeken, en maak dan je eigen praktische filosofie. Gebruik de lessen uit verschillende stromingen, combineer oefeningen, wijsheden, en je favoriete filosofen, om zo je eigen levensvisie en levenskunst te ontwikkelen. Uiteindelijk moet iedereen zelf uitvogelen wat van belang is en moet iedereen zijn of haar eigen pad in het leven wanen.

Op deze website richten we ons meer op de stoïcijnse praktische filosofie. Voor veel westerse mensen biedt dit inspiratie omdat het gaat over standvastigheid en veerkrachtigheid ongeacht de omstandigheden. Of ze nu positief zijn, of negatief zijn, of je je nu goed voelt, of dat het slecht met je gaat – de stoïcijnen zijn van mening dat we actief onze deugden moeten ontwikkelen zodat de omstandigheden niet uitmaken. In elke situatie kun je een goed leven vinden, en in elke situatie kun je een goed mens zijn. Aangezien het stoïcisme een inspiratie was voor de judeochristelijke leer is het voor mensen met een westerse achtergrond wat ‘dichter bij huis’, en daarom ook wat makkelijker toe te passen.

Maar natuurlijk geldt dit niet voor iedereen, en dat is prima! Voor ieder wat wils in de praktische filosofie. Het enige wat je hoeft te doen is te beginnen met je eigen ontdekkingstocht. Hopelijk helpt de bovenstaande lijst daarbij, en kun je beginnen te onderzoeken wat voor jou werkt en wat niet!

Hoe het dan ook went of keert: praktische filosofie kan enorme waarde bieden ongeacht de persoon wie je bent en wat je rol in het leven is. We hopen dan ook dat je vindt wat voor jou werkt en dat het je kracht en wijsheid kan bieden in de praktijk.


We zijn natuurlijk erg benieuwd naar jouw ervaringen en meningen! Waar haal jij inspiratie uit? Wat vind jij belangrijk? En welke praktische filosofie probeer je toe te passen? Laat het ons weten door een reactie achter te laten!


Reacties (1)
  1. Marco schreef:

    Een mooie samenvatting. Bedankt voor het geleverde werk.

Geef een Reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met (*)