Uncategorized

De Vijf Goede Keizers

De periode tussen 96 en 180 n.Chr. was een gouden eeuw voor Rome. Het Rijk was stabiel met relatief veel vrede – naar Romeinse standaard uiteraard– en de welvaart bloeide. Dit is echter niet het enige dat deze periode kenmerkte. Het Rijk werd gedurende deze jaren namelijk bestuurd door de ‘vijf goede keizers’, te weten Nerva, Trajanus, Hadrianus, Antoninus Pius, en Marcus Aurelius.

Het unieke aan deze keizers is dat ze allemaal geadopteerd werden door hun voorganger. Normaal gesproken was het keizerschap erfelijk, van vader op zoon. In de 84 jaar dat de adoptiekeizers regeerden werd de troon echter overgedragen door middel van adoptie. Was dit dan de reden dat deze periode een gouden eeuw voor het Romeinse rijk was? Waarschijnlijk is het niet een complete verklaring, maar de adoptiekeizers boden wel stabiliteit en rust omdat ze allemaal bekwaam en wijs regeerden.

Het grote voordeel van het adoptiekeizerschap is natuurlijk dat het mogelijk is om de juiste persoon voor de juiste taak aan te stellen. Met erfenissen weet je nooit wat voor persoon je op de troon krijgt, en bij de Romeinen ging het nog wel eens mis (zie ook: Caligula en Nero). Met adoptie, in tegenstelling, kon de juiste persoon worden opgeleid, gecoacht, en voorbereid worden op het keizerschap.

De vijf ‘goede’ keizers werden origineel beschreven door Machiavelli, die de traditionele Romeinse keizers vaak als ‘slecht’ classificeerde (corrupt, incapabel – kortom, geen wijze leiders). Edward Gibbon, de Engelse historicus, beschreef deze periode ook als de meest gelukkige en welvarende voor de mensen binnen het Romeinse rijk.

De periode van de adoptiekeizers begon met Nerva.

Nerva

Standbeeld van Keizer Nerva, één van de vijf goede keizersHet grootste gedeelte van Nerva’s leven speelde zich af in dienst van keizer Nero. Tijdens zijn 65ste levensjaar werd hij echter gekozen als keizer door de Romeinse senaat – de eerste keer in de geschiedenis dat dit op deze manier gebeurde. Zijn keizerschap was kort, minder dan twee jaar lang, en stond gekenmerkt door financiële moeilijkheden en tekortkomingen in het leiderschap van het leger. Nerva was een goedbedoelende en wijze keizer, maar ook zwak en niet in staat om het rijk bij elkaar te houden. Zijn beste beslissing? Waarschijnlijk te zorgen voor een vreedzame troonopvolging en het adopteren van Trajanus.

Trajanus

Standbeeld van Keizer Trajanus, één van de vijf goede keizersEén van de weinige keizers die door de eeuwen heen steeds populair is gebleven en nog steeds als ‘goed’ wordt beschouwd is Trajanus. Gedurende zijn heerschap zorgde hij een aantal belangrijke resultaten. Allereerst bouwde hij verschillende monumenten in Rome die vandaag de dag nog steeds te bewonderen zijn (onder andere het forum, de markten en de zuil van Trajanus). Hij creëerde verschillende nieuwe provincies in het rijk, waaronder het moderne Roemenië. Hij annexeerde Armenia en Mesopotamia, en plunderde de hoofdstad van het Pathische Rijk – een rijk waarmee Rome al lang in oorlog was. Na zijn dood werd Trajanus als ideaalbeeld gezien voor een keizer – sterk, het goed van het rijk voor ogen, wijs en toch nederig. Sterker nog zelfs, iedere nieuwe keizer werd vanaf dien ingeleid met de woorden felicior Augusto, melior Traiano (wees gelukkiger dan Augustus en beter dan Trajanus).

Hadrianus

Standbeeld van Keizer Hadrianus, één van de vijf goede keizersHoewel er wat vraagtekens zijn over de adoptie van Hadrianus door Trajanus – er is een theorie dat de adoptie op het sterfbed van Trajanus vervalst is – was er niemand die er bezwaar tegen had. Hadrianus is tegenwoordig waarschijnlijk het meest bekend door de Muur van Hadrianus in Engeland, dat als doel had de bevolking in het Schotse noorden buiten te houden. De rest van het bewind van Hadrianus stond in het teken van consolidatie van het rijk. Niet alleen de muur in Engeland, maar ook verdedigingslinies in Germania. Geen nieuwe oorlogen, maar terugtrekking uit verschillende gevaarlijke en gecontesteerde gebieden. Verder liet Hadrianus het Pantheon opnieuw herbouwen, en gaf hij opdracht voor de constructie van verschillende tempels in Rome. Gedurende zijn keizerschap reisde hij naar bijna elke provincie van het rijk, iets wat redelijk uniek voor een keizer was.

Zijn huwelijk bracht geen kinderen voort dus Hadrianus was genoodzaakt om te adopteren. Hoogstwaarschijnlijk was het zijn intentie om het keizerschap veilig te stellen voor de volgende twee generaties. Zijn eerste keuze voor adoptie, Lucius Commodus, kreeg namelijk als kanttekening dat de dochter van Commodus verloofd moest worden met Marcus Aurelius. Lucius Commodus overleed echter voor dit plan in werking gezet kon worden. Als alternatief besloot Hadrianus de gerespecteerde senator Antoninus Pius te adopteren, maar deze moest op zijn beurt weer twee anderen adopteren: Marcus Aurelius, en de zoon van Lucius Commodus, Lucius Verus. Zo is Hadrianus dus verantwoordelijk voor twee van de vijf goede keizers, allereerst Antoninus Pius en daarna de opvolger van hem, Marcus Aurelius.

Antoninus Pius

Standbeeld van Keizer Antoninus Pius, één van de vijf goede keizers.Antoninus Pius zou waarschijnlijk nooit keizer zijn geworden onder normale omstandigheden. Hij had een goede, maar reguliere politieke loopbaan, en senatoren of politieke bestuurders werden vrijwel nooit bekozen voor het keizerschap. Na het overlijden van Hadrianus’ eerste keuze voor opvolger, kreeg Antoninus Pius alsnog een kans om het keizerschap te bekleden.

Antoninus kreeg de titel Pius (de vrome) door zijn mildheid, loyaliteit, en bekwaamheid. Zijn keizerschap kende geen grote oorlogen, geen opstanden, en in het algemeen geen grote problemen. Hij is ook een van de weinige keizers die nooit Italië verliet tijdens het keizerschap. Verder staat zijn bewind bekend door de focus op interne zaken: het uitbreiden van het drinkwaternet in Rome en andere provincies via aquaducten, het bouwen van bruggen en wegen, en het aanleggen van de Muur van Antoninus (die in theorie Engeland makkelijker verdedigbaar moest maken).

Naarmate hij ouder werd vond Antoninus Pius het steeds moeilijker om te regeren. Daarom gaf hij meer en meer verantwoordelijkheden aan Marcus Aurelius, die nog steeds in lijn stond om hem op te volgen. In 161 n.Chr. stierf hij en werd het keizerschap overgedragen aan zowel Marcus Aurelius als Lucius Verus.

Marcus Aurelius

Standbeeld van Keizer Marcus Aurelius, één van de vijf goede keizers, en een bekend stoïcijns filosoof.De laatste van de adoptiekeizers, of van de vijf goede keizers, was Marcus Aurelius . Zijn keizerschap staat, in tegenstelling tot enkele van zijn voorgangers, in teken van oorlog, verraad, en ziekte. Dit was waarschijnlijk niet waar Marcus Aurelius zelf voor zou kiezen. Hij staat tegenwoordig namelijk bekend als de keizer-filosoof, en is één van de bekendste filosofen in het stoïcisme. In zijn Persoonlijke Notities, een soort filosofisch dagboek, refereert hij regelmatig naar de moeilijkheden die hij ervaart met het combineren van het keizerschap en het uitoefen van zijn filosofie. (Zie hier voor een uitleg van zijn filosofie en een uitgebreidere biografie.)

Het keizerschap van Marcus Aurelius was niet gemakkelijk. Hij voerde oorlog, en won, tegen de Parthen – maar het leger bracht de pest mee terug. Als gevolg stierven miljoenen mensen binnen het rijk door deze epidemie. Hierna volgden verschillende oorlogen tegen Germaanse stammen. Zijn medekeizer, Lucius Verus, overleed op een redelijk jonge leeftijd. Na een grote overwinning in 175 n.Chr. tegen de Germaanse stammen werd Marcus Aurelius ernstig ziek. Toen dit nieuws verspreid werd, ontstond er een opstand in de oostelijke provincies door een gouverneur die zelf keizer wou worden. Marcus genas echter en werd dus gedwongen om de opstand neer te slaan. De laatste paar jaar van zijn keizerschap was hij weer in het veld om oorlog te voeren tegen dezelfde Germaanse stammen. In 180 n.Chr. overleed hij in het militaire hoofdkwartier bij het hedendaagse Wenen.

Met het overlijden van Marcus Aurelius kwam ook een einde aan het adoptietijdperk. De opvolger van Marcus was namelijk zijn zoon, Commodus. Deze aanstelling is op zich raar te noemen. Al lang voor het aantreden van Commodus was bekend dat hij van twijfelachtige kwaliteit was om keizer te worden.

Dus waarom stelde Marcus hem aan? Was het puur en alleen het feit dat hij een zoon had? Dit in tegenstelling tot de vorige vier goede keizers, of speelden er nog andere redenen? Marcus Aurelius, die zo gericht was op het zijn van een goed mens, moet ook hebben ingezien dat Commodus niet het juiste karakter had om een goede, bekwame, en rechtvaardige keizer te zijn.

Een tweede vraag is waarom er nooit is teruggegaan naar het adoptieprincipe binnen het Romeinse Rijk. Zoals deze periode laat zien is een regering met de beste, meeste bekwame persoon beter dan een regering die simpelweg de zoon van de vorige keizer aanstelt. Adoptie zorgt ervoor dat de meeste competente, de meest eerlijke, en de meest rechtvaardige persoon gekozen kan worden. Het overdragen van het keizerschap van vader op zoon is willekeurig, en de gevolgen zijn vaak moeilijk in te schatten. Adoptie daarentegen heeft het voordeel dat het karakter en de persoonlijkheid van de geadopteerde bekend zijn. Zo kan er altijd gezocht worden naar de persoon die het rijk het beste kan leiden op dat moment. Het is dan ook jammer dat de periode van adoptiekeizers nooit herhaald is binnen het Romeinse rijk.

Hoe anders had de geschiedenis kunnen lopen als Rome constant bestuurd zou zijn geweest door een specifieke uitgekozen persoon in plaats van simpelweg de zoon van de vorige keizer?


Reacties (0)

Geef een Reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met (*)