Er zijn soms bepaalde woorden, of korte zinnen, die de essentie van iets perfect samenvatten. Woorden die we gemakkelijk kunnen onthouden, en waaraan we onszelf regelmatig kunnen herinneren. Noem het een aforisme, een epigram, of een levensspreuk, maar één ding is zeker: het kan je veel waarde bieden.
Op welke manier vraag je je misschien af?
Het kan soms lastig zijn om op de juiste manier te handelen, om rustig na te denken, of om alles wat we gelezen hebben toe te passen in ons leven. Natuurlijk kunnen we hiervoor oefenen, maar het blijft nooit gemakkelijk. Maar met een vaste herinnering van een aantal woorden waar je regelmatig aan kunt denken, en die je tegen jezelf kunt blijven herhalen, dan is de kans groot dat je beter zult handelen. Zo voorkomen we dat we later spijt zullen krijgen van wat we gedaan of gezegd hebben, of wat we juist niet gedaan of gezegd hebben.
Het dichtbij houden van een vaste herinnering kan dus kracht en wijsheid bieden. Zowel in negatieve situaties (om standvastig te blijven) en in positieve situaties (om nederig te blijven). Hieronder vier van onze favoriete stoïcijns-geïnspireerde woorden om naar te leven.
De twee woorden van Epictetus
Epictetus werd ooit eens gevraagd wat de belangrijkste tekortkomingen van een mens waren, en welke adviezen hij hiervoor zou geven. Hierop antwoordde hij dat de ergste tekortkomingen van mensen zijn dat ze een gebrek aan volharding en zelfbeheersing hebben. We hebben volharding nodig omdat dingen vaak niet gaan zoals we willen, en dit moeten we accepteren en verdagen. Zelfbeheersing hebben we nodig om van bepaalde dingen af te zien ook al willen we dit initieel niet. Of vice versa: we hebben het nodig om bepaalde dingen wel te doen.
Als je een ongestoord leven wilt leiden, dan zou Epictetus twee adviezen geven die elk mens tot zich zou moeten nemen en volgen: “volhard en beheers je.” (In het Engels klinkt dit nog iets poëtischer: persist and resist.)
Dit is geen slechte uitspraak om bij de hand te houden. Het maakt niet uit of we moeite hebben om bepaalde doelen te volgen, moeite hebben om van bepaalde dingen af te zien (Stoppen met roken? Ongezond eten?), of om te verdragen wat het leven ons in de schoot werpt. Met een stukje volharding en een stukje beheersing zullen we er beter mee om kunnen gaan.
Een zin die in elke situatie toepasbaar is
In 1859 gaf Abraham Lincoln* een toespraak waarin hij het volgende verhaal aanhaalde:
Het werd gezegd dat een Oostelijke vorst ooit zijn wijze raadslieden een opdracht gaf om een zin te bedenken die altijd in het oog gehouden kon worden, en die op elk moment en in elke situatie waar en toepasbaar zou zijn. Zij gaven hem de volgende woorden: “Ook dit zal overgaan.” Bedenk eens hoeveel dit uitdrukt! Hoe het je nederig houdt in een moment van trotsheid! Hoe het troost biedt in de diepte van ellende!
Hoewel het niet exact duidelijk is waar deze uitdrukking origineel vandaan komt, heeft het zijn oorsprong uit Hebreeuwse bron (Gam ze ja’avor). Sterker nog zelfs: volgens de legende zou deze korte tekst de gravering in de ring van koning Salomo zijn geweest!
Het is niet moeilijk om te zien waarom dit aforisme populair is gebleven.
In tijden van moeilijkheden, als we het zwaar te verduren hebben, biedt het ons perspectief. Wat we nu ervaren is slechts tijdelijk en kortstondig – voordat we het door hebben bevinden we ons weer in een andere situatie. We verdragen nu wat we moeten, maar dit zal niet eeuwig zo blijven.
In tijden van blijdschap en succes houdt het ons ook gegrond en nederig. Ja, we hebben nu misschien wel wat bereikt en we zijn misschien heel gelukkig, maar ook dit is slechts tijdelijk. Voordat we het weten bevinden we ons weer in een andere situatie. Laat wat er gebeurt dus niet naar je hoofd stijgen, maar blijf nederig en realistisch. Want ook dit zal overgaan!
Confucius: de gulden regel & shu
Eén van de belangrijkste onderdelen van het confucianisme is de gulden regel. Dit is een concept dat in vrijwel alle filosofische en ethische stromingen voorkomt en eigenlijk betekent dat wij mensen moeten behandelen zoals wij zelf ook behandeld willen worden. Het bekende Nederlandse gezegde “Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook de ander niet” is hier een goed voorbeeld van.
Confucius was één van de eerste die deze gulden regel formuleerde. Toen één van zijn discipels hem namelijk vroeg:
“Is er één woord, waarmee gedurende een leven lang in overeenstemming kan worden geleefd?”
Antwoordde Confucius: “Het is ‘vergeving’ [shu]. Wat u voor uzelf niet wenst, wens dat een ander niet.”†
Maar het concept van shu betekent meer dan alleen vergeving, zoals het hierboven vertaald is. Het impliceert een wederkerigheid waarin mensen rekening met elkaar houden, en het kan gezien worden als een vorm van empathie of altruïsme. Hoe het dan ook vertaald wordt, het is de deugd die een volgeling van Confucius zou moeten ontwikkelen gedurende zijn leven.
Ook shu lijkt een woord om naar te leven: in elke omstandigheid, wat deze dan ook mag zijn, te handelen zoals je zelf ook behandeld wilt worden. Dit betekent dat je mensen helpt, ze ondersteunt, en een deugd ontwikkelt die de wereld tot een betere plek maakt.
Memento mori
‘Gedenk te sterven,’ het klinkt misschien niet als een inspirerend boodschap om naar te leven. Toch kan er veel waarde uit deze uitspraak gehaald worden, mits je het bekijkt vanuit het juiste perspectief.
Iedereen weet (bewust of onbewust) dat we niet eeuwig zullen leven. Normaal gesproken houden we de dood en het einde liever op afstand en denken we er liever niet over na.
Maar dit is gevaarlijk: als we het einde niet nabij houden, hoe kunnen we dan sturing geven aan ons leven? Ons richten op de zaken die echt belangrijk zijn? Als we dit niet doen, dan is de kans groot dat we aan het einde van ons leven spijt hebben van de dingen die we gedaan hebben, en van de dingen die we niet gedaan hebben.
Een regelmatige herinnering aan memento mori kan ons dus zeker helpen. Als je nadenkt over je eigen sterven, dan zal het gemakkelijker zijn om nu beter of doelbewuster te gaan leven. Geen tijd meer te verspillen, je niet te richten op de zaken die er niet toe doen, en proberen goed te leven.
(Voor meer informatie over memento mori zie ons artikel daarover.)
Conclusie: Woorden om naar te leven
Vaak is het zo dat de simplificatie van iets de boodschap verwatert of zelfs teniet doet. Maar, zoals de bovenstaande voorbeelden laten zien, zijn er bepaalde woorden of korte zinnen die een zeer rijke en complexe boodschap kunnen hebben. Een boodschap waar we, elke keer als we er over nadenken, weer nieuwe inzichten uit kunnen halen. Dat zijn de regelmatige herinneringen die we nodig hebben, en dat zijn de dingen die we dicht bij de hand moeten houden.
Er zijn natuurlijk heel veel woorden waarnaar geleefd zou moeten worden. Maar de bovenstaande zijn geen slechte selectie om mee te beginnen. Volharding in moeilijke omstandigheden en beheersing van impulsen en neigingen. Bedenken dat elke situatie, negatief of positief, over zal gaan. Leven volgens de gulden regel, en rekening met elkaar houden. En als laatste bedenken dat niet alleen onze omstandigheden tijdelijk zijn, maar dat alles tijdelijk en vergankelijk is. Houdt de dood en het einde dus nabij!
Voor andere woorden om naar te leven bekijk ook de uitspraken van Marcus Aurelius, Zeno van Citium, Seneca, en Epictetus.
Wat zijn jouw favoriete uitspraken of woorden om naar te leven? We horen het graag in de reacties!
*Vrij vertaald vanuit de originele toespraak.
†Gesprekken 15:23, Nederlandse vertaling hier. Zie ook dit artikel.
Mijn favoriet is: “Ligt het in mijn controle of niet?”
Bedankt voor het boeiende artikel.
Soms is het beter spijt te hebben van dingen die je gedaan hebt dan spijt te hebben van de dingen die je niet gedaan hebt.