Standbeeld van Zeno van Citium (grondlegger van het stoïcisme), op een zwarte achtergrond.
Uncategorized

Zeno van Citium: Oprichter van het Stoïcisme

Standbeeld van Zeno van Citium, oprichter van het stoïcisme.

Zeno van Citium staat bekend als de oprichter van het stoïcisme. Helaas weten we niet veel over zijn leven en filosofische kijk omdat er geen enkel werk van hem bewaard is gebleven. Wel kunnen we via de werken van anderen wat fragmenten van zijn leven en filosofie te weten komen. Dus wie was Zeno van Citium?

Het Leven van Zeno

Zeno werd geboren in 334 v.Chr. in, zoals zijn naam doet vermoeden, Citium, een Griekse kolonie op Cyprus. Zijn vader was een koopman, en Zeno volgde in zijn voetstappen om zo later zelf ook een succesvolle handelaar te worden. Dat is eigenlijk alles wat we weten van zijn jeugd.

Toen hij echter zo’n dertig jaar oud was bevond hij zich in een schipbreuk met het schip waarin hij zijn goederen vervoerde. Hij overleefde deze ramp, en kwam hierna in Athene terecht. Daar, terwijl hij door de stad liep, passeerde hij een boekhandelaar.

Eén van de boeken die hem aantrok was Xenophon’s Herinnering aan Socrates. Op dat moment liep de beroemde cynicus Crates langs de winkel, en toen Zeno aan de boekhandelaar vroeg waar hij mensen zoals uit dit boek kon vinden, wees de verkoper naar Crates.

Hierop begon Zeno met Crates te studeren, en later had hij ook nog les van andere filosofen zoals Stilpo, Xenocrates, en Polemon. Na een aantal jaar onder verschillende filosofen gestudeerd te hebben, begon Zeno zelf ook les te geven. Dit deed hij bij de Stoa Poikile op de Agora in Athene. ‘Stoa’ betekent letterlijk ‘zuilengang’, en de Stoa Poikile is dan ook de beroemde zuilengang naar waar het stoïcisme vernoemd is. Zeno’s volgelingen werden dan ook niet Zenoïsten, of iets gelijkwaardigs genoemd, maar stoïcijnen.

Zeno van Citium was geen fan van grote groepen en had de voorkeur om aan twee of drie personen tegelijkertijd les te geven – het liefst terwijl ze langs de zuilengangen liepen. Volgens Diogenes Laërtius, een Romeinse biograaf, begon hij op een gegeven moment zelfs geld te vragen voor zijn colleges en omringde hij zichzelf met bedelaars om zo mensen te ontmoedigen die geen oprechte interesse in zijn filosofie hadden.

Gedurende zijn leven was Zeno al beroemd en waardeerde het publiek zijn werk, lessen en filosofische kijk op het leven. Eén van zijn beroemdste aanhangers was Koning Antigonos II Gonatas van Macedonië, die elke keer als hij in Athene was, op bezoek ging bij Zeno en lessen bij hem volgde.

Het is niet exact bekend wanneer Zeno overleed, al hoewel het waarschijnlijk rond 262 v.Chr. was. Ook is het niet geheel duidelijk of hij wel of niet zelfmoord pleegde. Hoe dan ook, na zijn dood werd hij geëerd in Athene, en werd er een graftombe voor hem gebouwd. Tegenwoordig is er ook een krater op de Maan die naar Zeno vernoemd is.

Werken en Filosofie

Helaas is er geen enkel werk van Zeno van Citium bewaard gebleven. Dit is een lot dat jammer genoeg gedeeld wordt met de andere grondleggers van het stoïcisme (Chrysippos & Cleanthes). Wel weten we dat Zeno de ideeën van Plato en de Cynici, zoals zijn leraar Crates, verder heeft ontwikkeld in zijn eigen filosofische stroming, en dat dit later door zijn volgelingen Chrysippos en Cleanthes is uitgebreid.

De beste bron die we hebben is Diogenes Laërtius en zijn Leven en Leer van Beroemde Filosofen.  Hij rapporteert dat Zeno meer dan 20 werken schreef. De beroemdste hiervan was waarschijnlijk De Ideale Staat, een soort tegenhanger of tegenstelling van Plato’s De Ideale Staat. Hierin beschreef Zeno de ideale staat volgens zijn stoïcijnse principes, waarin alle mensen in gelijkheid zouden kunnen leven. Omdat iedereen volgens ‘de natuur’ en volgens stoïcijnse gedachtes zou leven, was er volgens hem geen noodzaak om wetten te hebben.

Mensen in de echte wereld zijn natuurlijk imperfect, en daarom was Zeno van Citium ook bereid om het ‘publieke leven’ uit te oefenen. Oftewel: les te geven en mensen proberen te verbeteren. Dit laat al zien dat het stoïcisme vanaf zijn oorsprong erg gefocust was op de praktijk, en dat het niet pleit voor terugtrekking uit de samenleving.

Verder zien we bij Zeno al een aantal van de belangrijkste onderdelen van het stoïcisme terug. Niet alleen dat we moeten levens volgens ‘de natuur’ en ‘de rede’ – of: het rationele – maar bijvoorbeeld ook het onderscheiden van de zaken die wel en niet van belang zijn, en het kweken van onverschilligheid hierbij. Het belangrijkste voor een mens, volgens Zeno, was dan ook het ontwikkelen van deugd. Dat wil zeggen: het maken van de juiste beslissingen volgens ‘de rede’ zodat we moreel goede acties ondernemen.

Zeno van Citium Citaten en Uitspraken

Aangezien we geen compleet werk van Zeno van Citium hebben, zijn alle citaten die aan hem worden toegeschreven niet te bevestigen. Hoewel ze dus wellicht niet accuraat zijn, hebben de onderstaande citaten wel een stoïcijnse klank, en kunnen ze wel inspiratie en waarde bieden. Je zou dan ook kunnen zeggen dat niet zo zeer de auteur van belang is, maar wel de boodschap.

Waarom hebben we twee oren en maar één mond? Om meer te kunnen luisteren en alleen datgene te zeggen wat nodig is.

Men kan beter over zijn voeten struikelen dan over zijn tong.

Welzijn wordt bereikt met kleine stapjes, maar het is echt geen kleinigheid.

Volg waar de rede je naartoe leidt.

Voor andere stoïcijnse uitspraken zie ook de citaten van Marcus Aurelius, Seneca, Musonius Rufus en Epictetus.


Foto: Standbeeld van Zeno van Citium door Fondo Paolo Monti


Reacties (0)

Geef een Reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met (*)